TRẦN HỮU THUẦN Oái Oăm cuộc đời
TRẦN HỮU THUẦN
Ông nội tôi lấy vợ rất sớm, vợ ông tôi lớn hơn ông đến năm sáu tuổi. Tuổi pháp
lý thời đó là nữ thập tam, nam thập lục nên việc ông tôi lập gia đình lúc mười
bảy tuổi với một cô gái hăm hai hăm ba là đúng pháp luật và cũng chẳng phải là
tảo hôn. Dĩ nhiên, cuộc hôn nhân này chẳng phải vì tình yêu lại càng chẳng phải
do tự do đến với nhau.
Phải nói rõ là bà cố nội nội tức là mẹ của ông nội tôi
còn bà cố nội ngoại là mẹ của bà nội tôi.
Đến lượt cha tôi cũng phải vâng lời Nội lập gia đình sớm, nhưng may mắn
không phải lấy vợ lớn tuổi hơn vì mẹ tôi kém cha tôi một tuổi, cha tôi mười
tám, mẹ tôi mười bảy. Vì vậy khi tôi ra đời, chẳng những cha mẹ tôi còn trẻ mà
Nội tôi chỉ mới ba mươi lăm tuổi, mười bảy cộng mười tám là ba mươi lăm vì cả Nội
cả cha tôi đều có con trong năm lập gia đình. Tuổi ba mươi lăm ngày nay có người
cắp sách đi học thế mà Nội tôi đã thành ông nội. Đại gia đình tôi sống tại ngoại
ô một quận miền Trung, trong mấy dãy nhà ngói âm dương thừa kế từ đời ông cố
ông tổ nên vách nhà đã rêu phong, mái ngói rêu bám xanh lè, nhiều cây đa cây đề
nhỏ mọc ra từ các chỗ nứt vách, rễ đâm tua tủa như đầu tóc rối biếng chải của một
người đàn bà có tóc rễ tre.
Tôi lên ba thì cha tôi mất vì bệnh thương hàn, mẹ tôi thành góa phụ lúc vừa
hai mươi tuổi. Ở tuổi ngày nay các cô còn cắp sách đi học, còn cúp cua giờ
học đi ăn cóc ăn ổi ăn kem ăn chè và “cua” trai đẹp thì mẹ tôi đã thành góa phụ
thay chồng nuôi con là tôi.
Bệnh thương hàn lúc đó chưa có thuốc chữa, thầy lang
chỉ biết ra lệnh kiêng ăn do kinh nghiệm bệnh này ăn vào thì chết mà chẳng hiểu
tại sao phải chết.
Người bệnh uống nước hồ nước cháo chờ may mắn thì thoát chết. Thoát chết cũng vẫn
chưa được ăn, phải ăn cháo loãng rồi đặc dần dần cả tháng, sau đó chuyển qua
cơm nhão một thời gian trước khi được ăn cơm “thật.” Vội vàng ăn thức ăn đặc
ngay dù chỉ một muỗng cũng có thể đứt ruột mà chết vì vi trùng bệnh này ăn mòn
ruột non. Đây là giai đoạn nhiều người chết nhất vì thèm ăn quá nhịn không nổi.
Cũng may, là cháu đích tôn duy nhất, tôi được ông bà nội tôi cưng chiều, nhất
là lúc này tôi là người duy nhất nối dõi tông đường. Ông bà nội tôi chỉ có cha
tôi là con trai và hai người con gái đã lấy chồng khi vừa lên mười sáu mười bảy
tuổi. Gia đình nội tôi may mắn thuộc loại dư ăn dư để nên mẹ tôi không phải quá
vất vả trong việc nuôi tôi.
Mẹ tôi còn trẻ lắm nhưng chẳng hiểu vì thương cha tôi hay vì lý do nào khác
mà nhất định từ chối không bước đi bước nữa cho dẫu có nhiều người ngắm nghía kể
cả những người ông bà nội tôi mở lời. Thời đó, con gái về nhà chồng là đã suốt
đời thuộc về nhà chồng, chồng chết nếu tái giá người chủ hôn chính là cha mẹ chồng
không phải là cha mẹ ruột như lần đầu xuất giá.
Để mưu sinh, một năm sau khi cha tôi mất, nhờ vốn của ông bà nội, mẹ tôi sang lại
một tiệm vải ở chợ quận cách nhà chúng tôi chừng mươi lăm phút đi bộ. Nhờ duyên
dáng và thành thực, sạp vải của mẹ tôi khấm khá, hàng bán chạy không ứ đọng.
Thêm vào đó, vì còn trẻ, mẹ tôi biết cách chọn hàng đáp ứng được đòi hỏi ăn mặc
theo thời trang của thanh thiếu niên nam nữ. Cần mua sắm vải vóc quần áo, các
cô các cậu bảo nhau:
“Mua gì tụi bay lại hàng cô Hằng. Cô ấy có nhiều kiểu mới và bán hàng lúc nào
cũng đúng giá, không sợ bị hớ.”
Bị hớ tức bị mua lầm giá, bị người bán phỉnh bán giá cao hơn giá thực. Chẳng có
gì đáng giận bằng đang khoe một chiếc áo mới đẹp bị ngay cô bạn thân chận ngang
hỏi:
“Mày mua bao nhiêu đó? Ôi, thôi chết rồi, bị hớ rồi. Giá áo như thế này cô Hằng
chỉ bán chưa tới phân nửa hay hai phần giá mày mua.”
Chủ nhân chiếc áo tức nghẹn họng vì tiền trao cháo múc, giá cả đã thỏa thuận
sau khi người mua đã mặc cả gay gắt, trả lại đã không được mà chưa chừng còn bị
mắng cho ê mặt:
“Đồ con gái thúi, mua hàng thì phải tìm hiểu giá cả, rồi phải biết trả giá. Giá
tui nói ra, cô có quyền mặc cả và có quyền mua hay không mua. Thuận mua vừa bán,
tôi có đè cô ra lấy tiền đâu mà giờ đem trả nói là sai giá?”
Đâu phải chỉ người bán hàng xỉa xói mà người các sạp chung quanh cũng mượn dịp
chửi bới; khách qua đường có ai muốn bênh vực cũng chẳng dám vì nói sao lại lại
miệng lưỡi hàng tôm hàng cá.
Để rảnh tay buôn bán, mẹ tôi mướn một con bé mồ côi trong xóm đến ở luôn trong
nhà để trông nom tôi. Mẹ tôi phân bua:
“Để nó chơi với cháu, có gì có người chạy báo ông bà nội.”
Con bé tên Liên. Gọi là con bé nhưng nó lớn hơn tôi đâu chừng hai ba tuổi, vì chính
nó cũng chẳng biết tuổi thực của nó là bao nhiêu. Chưa được một tuổi, nó mồ côi
cả cha lẫn mẹ chết vì dẫm phải mìn thời đó Việt Cộng thường chôn trên đường để
chống quân đội Quốc Gia phục kích ban đêm hay mở đường ban sáng. Một bà già
xóm giềng đem nó về nuôi. Mẹ nuôi nó còn nghèo hơn người nghèo trong xóm nên nó
chẳng bữa nào được cơm không độn khoai độn bắp. Con nhà nghèo nên dẫu mới bảy
tám tuổi Liên đã làm được mọi công chuyện trong nhà, nấu cơm, gánh nước, chẻ củi,
nhúm bếp, rửa chén.
Liên lanh lẹ gọn gàng, chăm sóc tôi cẩn thận nên mẹ tôi và ông bà nội tôi
yên tâm giao phó tôi cho Liên. Liên gọi tôi bằng “cậu Hai,” nghĩa là coi tôi là
chủ và tự nhận là người giúp việc. Hàng ngày Liên cho tôi ăn uống, tắm rửa cho
tôi, dỗ tôi ngủ, dẫn tôi đi chơi. Thương Liên ngoan ngoãn hiền lành, ông bà nội
và mẹ tôi dần dà coi Liên như con cháu, ăn uống đồng bàn, cho Liên quần áo ăn mặc
sạch sẽ gọn gàng, người mới quen biết không ai nghĩ Liên chỉ là người ăn người ở
trong nhà.
Lên năm tuổi, tôi bắt đầu vào trường, học lớp Năm, giờ là lớp Một. Ngoại trừ
ngày đầu tiên Mẹ tôi dẫn tôi đến trường, suốt năm học ngày mưa như ngày nắng chỉ
Liên đưa đón tôi. Tưởng Liên là chị tôi, đám bạn học thắc mắc:
“Ủa, sao mày gọi chị Liên mày bằng tên mà không gọi bằng chị?”
Tôi ầm ừ cho qua chuyện, không biết phải giải thích cách nào, chẳng lẽ nói toạc
ra Liên là người giúp việc của nhà tôi. Tôi đi học, Liên rảnh rỗi nên mẹ tôi
đưa Liên ra chợ phụ trông coi sạp hàng. Vì Liên chưa biết đọc biết viết, mẹ tôi
mua sách vần về dạy cho Liên đọc, mua tập và bút về cho Liên tập viết. Nghe tôi
học bài, Liên học theo và còn thuộc bài hơn tôi. Trước khi đi ngủ, Liên dò bài
cho tôi mà không cần mở tập để theo dõi. Thế nhưng, tôi đọc sai một từ là Liên
chận ngay, bắt tôi đọc lại cho đúng.
Liên cũng học tính cộng trừ nhân chia và tính đố với tôi, và thường giải bài
mau hơn tôi và đôi khi còn giảng lại cho tôi. Được vậy một phần có lẽ do Liên
nhiều tuổi hơn nên hiểu được những điều tôi chưa hiểu được ở tuổi tôi. Một đứa
bé mười tuổi hiểu cách nào được bài toán giả sử kiểu Một vòi nước chảy vào bao
nhiêu, bị một lỗ thủng chảy ra bao nhiêu, hỏi bao lâu đầy thùng chứa hay Một
chiếc xe chạy từ A sang B tốc độc bấy nhiêu, một chiếc khác chạy từ B sang A tốc
độ bấy nhiêu, hỏi lúc nào hai xe gặp nhau. Đứa bé chưa đủ quan niệm về thời
gian và độ dài làm sao có thể hiểu được câu hỏi lắc léo như vậy?
Tôi học lớp nào, Liên học theo đến lớp đó. Sau năm lớp Nhất, bây giờ là lớp
Năm, tôi thi lấy bằng Tiểu học. Kỳ thi gồm hai lần, một lần thi viết và một lần
thi vấn đáp, đậu thi viết mới được vào vấn đáp, và dĩ nhiên qua được thi vấn
đáp mới được gọi là đậu bằng Tiểu học.
Người không đậu kỳ thi thứ nhất có thể tự chuẩn bị để vài
tháng sau thi kì thứ hai. Liên năn nỉ xin mẹ tôi cho ghi tên thí sinh tự do để
đi thi với tôi. Kết quả, hai chị em đều đậu, và Liên đậu Bình Thứ tức nhiều điểm
hơn tôi chỉ đậu Thứ.
Bằng Tiểu học lúc đó còn quan trọng với đời học sinh và với gia đình. Lớp tôi
năm đó sĩ số học sinh trai gái trên dưới sáu mươi, kỳ đầu chỉ đậu được bốn người
kể cả Liên thí sinh tự do.
Tôi ra tỉnh học lớp Đệ Thất bậc Trung học Đệ Nhất Cấp, giờ gọi là lớp Sáu Cấp
Hai, vì quận lúc bấy giờ không có trường Trung học. Ra tỉnh, tôi bắt đầu lột
xác thằng bé nhà quê quận nhỏ để dần dần tự biến thành một chú bé tỉnh lỵ. Trước
hết tôi phải học cách nói, cách ăn mặc, cách đi đứng cho đúng kiểu thành thị.
Lúc mới xa nhà, tôi nhớ nhà nên mỗi tháng về thăm vào cuối tuần.
Mỗi lần về, Liên ra mặt mừng rỡ gặp lại tôi, quấn quít bên tôi. Một vài năm
sau, lớn thêm một chút, tôi nhận ra thành thị có nhiều niềm vui giải trí hơn quận
lỵ. Thành thị có rạp ciné, có sân đá bóng, và nhất là có các bóng hồng níu chân
tôi nên hai ba tháng tôi mới về nhà một lần không tính các kì nghỉ. Thời gian
đã thổi tôi lớn nhanh thành một thiếu niên đẹp trai, từ tốn trong lời ăn tiếng
nói, chững chạc trong đi đứng tiếp xúc. Có lần tôi nghe mẹ tôi nói nhỏ với bà nội
tôi:
“Má coi, thằng cháu nội Má mọc râu lún phún rồi đó.”
Quả thực, tôi đang dậy thì, miệng đã lún phún râu và tiếng nói đã bắt đầu ồ ề.
Liên còn tiến nhanh hơn tôi, đã trở thành một thiếu nữ ngực nở, eo thon, duyên
dáng đậm đà. Mỗi lần tôi về, Liên nhìn tôi với đôi mắt long lanh mà cho dẫu ngu
đần đến mấy tôi không thể không hiểu được ý nghĩa của đôi mắt đó.
Năm Đệ Tứ tức lớp Chín, năm tôi phải học nhiều để chuẩn bị thi Trung học Đệ Nhất
Cấp, một kỳ thi ngày nay đã bỏ cũng như đã bỏ thi bằng Tiểu học. Tôi đã mười
lăm tuổi, một thiếu niên khỏe mạnh điển trai trong lúc Liên đã mười bảy mười
tám vào tuổi bẻ gãy sừng trâu. Chừng nửa tháng trước Tết, tôi nhận được điện
tín khẩn của mẹ tôi bảo tôi xin phép về gấp vì bà nội tôi lâm bệnh nặng sợ khó
qua khỏi.
Sau khi nộp đơn xin phép nghỉ học về thăm bà nội, trong đơn nói rõ nếu phải cư
tang bà nội tôi thì xin phép nghỉ luôn đến sau Tết, tôi vội vàng lấy chuyến xe
đò cuối cùng về nhà khi đã gần nửa đêm. Không khí ảm đạm chết chóc bao trùm căn
nhà cổ kính vốn đã thiếu ánh sáng của gia đình tôi. Bà nội tôi nằm trên chiếc
giường quen thuộc trong căn phòng quen thuộc nhưng giờ đây bà không còn là bà nội
trẻ trung tươi mát quen thuộc mà tôi đã gặp mấy tháng trước. Trước mắt tôi giờ
đây là một người đàn bà thân thể gầy còm, bộ mặt hốc hác với đôi mắt hõm sâu và
một mái tóc không chải lòa xòa. Ông nội bảo tôi:
“Con về kịp lúc, bà đang nuối con.”
Nuối tức người sắp qua đời trông mong gặp một người nào đó nên vẫn chưa thở hơi
cuối cùng được. Tôi bước vội lại gần giường bà. Mở đôi mắt không còn sức sống
nhìn tôi, bà lẩm bẩm điều gì tôi không nghe được. Ông tôi bảo:
“Con kề tai nghe Nội nói, Nội muốn bảo con gì đó.”
Tôi kế tai sát đôi môi Nội đang thều thào:
“Con học cho thành tài rồi mau cưới vợ để có con nối dõi tông đường.”
Tôi vâng dạ liên miệng rồi đứng lên. Bà tôi nhìn tôi, một tia sáng hiếm hoi còn
sót lại trong đôi mắt vốn tinh anh chiếu vào đôi mắt tôi. Bà tôi mỉm cười rồi
thở hắt ra, êm ái về với tổ tiên ông bà.
Tang lễ được trang trọng tổ chức, Liên xin phép ông tôi cho
được bịt khăn tang như hàng cháu. Chôn cất bà và rước thầy cúng thất xong thì vừa
kịp thời giờ chuẩn bị ăn Tết. Tết năm đó là cái Tết ảm đạm nhất trong gia đình
tôi vì ai có thể vui được với khăn tang còn thơm mùi vải trên đầu. Bà mất, mẹ
tôi phải quán xuyến hết những gì bà tôi làm trước đây như điều hành ruộng vườn,
chi thu tiền bạc, quán xuyến người làm người ở trong nhà.
Mẹ giao cho Liên gần như hoàn toàn quán xuyến sạp vải và quần áo may sẵn, mỗi
ngày chỉ tạt qua vài lần để kiểm soát, cuối ngày kiểm soát sổ sách. Liên lanh lẹ,
ngay thẳng, và trung thành, coi mẹ tôi như mẹ ruột, mọi công việc được giao đều
tận tụy chu toàn nên càng ngày càng được mẹ tôi tin tưởng. Mỗi lần về, mẹ tôi
nói nhỏ khen Liên với tôi:
“Liên giỏi lắm con, và chẳng gian manh. Mẹ đã thử mấy lần hoặc hớ hênh tiền bạc,
hoặc giả vờ tính sổ sách sai. Tiền bạc mẹ để đâu Liên đều để yên đó không hề đụng
đến, sổ sách sai khi tìm thấy Liên vội vàng báo cho mẹ biết để chỉnh lại.”
Tôi cười:
“Vậy là may cho nhà mình, không có Liên ai đỡ tay phụ mẹ?”
Mẹ tôi cười:
“Thì mày về phụ mẹ chứ còn ai nữa.”
Tôi ấp úng:
“Hay mẹ ….”
Mẹ nhìn tôi chờ đợi nhưng tôi bỏ lửng câu nói vì kịp nghĩ ra không nên làm mẹ
khó xử trong lúc mẹ đa đoan công việc này. Bỏ Liên ra, chẳng những mẹ tôi không
còn người tin cậy phụ giúp mẹ mà bản thân tôi cũng khó tiếp tục theo đuổi việc
học. Mẹ cười bảo tôi:
“Cái thằng, nói gì mà bỏ nửa chừng sao mẹ hiểu được.”
Tôi mỉm cười bỏ lãng ra ngoài. Cuối năm học đó, tôi đậu thi viết và vấn đáp kỳ
thi Trung học Đệ Nhất Cấp và vẫn là số ít trong số các người đậu lần thi thứ nhất.
Để tiếp tục lên Đệ Nhị Cấp gồm ba lớp Đệ Tam, Đệ Nhị, và Đệ Nhất tức lớp Mười,
Mười Một, và Mười Hai cấp Ba bây giờ, tôi phải ra Huế học vì miền Trung lúc đó
chỉ Huế mới có trường công và tư mở các lớp Đệ Tam Đệ Nhị cho riêng nam riêng nữ
hoặc chung cho cả hai giới.
Huế lại càng có nhiều quyền rũ tôi hơn tỉnh lỵ tôi trọ học mấy năm Đệ Nhất Cấp,
tiệm ăn với thức ăn ngon hơn, rạp ciné với phim hay hơn, nhà sách với sách nhập
cảng phong phú hơn.
Tôi mê mẩn với các ngôi sao điện ảnh như Gregory Peck, Ava Gardner, Alain
Delon, Doris Day, Marlon Brando, Anthony Quinn's, Clark Gable, Johnny Holiday,
Sylvie Vartan, James Dean, Richard Jordan, Anthony Perkins.
Tôi miệt mài với các văn thi sĩ và triết gia mê hoặc tuổi trẻ như Jean-Paul Sartre, Françoise Sagan, Simone de Beauvoir, André Gide, André Malraux. Thêm vào đó, tôi còn lính quýnh các cô nữ sinh Huế, Học trò trong Quảng ra thi, Thấy cô gái Huế chân đi không rời. Ra thi mới thấy lần đầu mà đã quíu chân huống chi tôi ăn đó ở đó, ngày nào đi học và quay về đều phải chạy xe đạp ngang qua trường Đồng Khánh, ngôi trường chứa hàng trăm hàng ngàn bóng dáng người đẹp phất phơ trong áo dài trắng. Thời đó nữ sinh không còn mặc áo tím nữa mà mặc áo trắng dài quần trắng hay đen.
Và hơn nữa, tôi có nhiều điều để học hỏi hơn ở chốn thần kinh văn vật này,
nơi mà chén ăn cơm chỉ lớn hơn chung trà đôi chút, đĩa thịt luộc được các lát
thịt xắt mỏng như giấy xếp thành bông hoa, nơi các loại chè ngọt dịu nhưng thanh
cảnh.
Giày da không có loại đóng sẵn mà phải đặt thợ giày đóng bằng tay, giá rất đắt,
một đôi lên đến năm trăm đồng so với giá tô phở lớn năm đồng một tô. Gia
tài cha tôi để lại cho tôi và tiền lời từ sập vải đủ cho mẹ tôi cung ứng cho
tôi chi phí rộng rãi hơn so với các bạn đồng trang lứa. Nhiều hấp dẫn như thế,
viện cớ đường xa, tôi chỉ về nhà một năm hai lần vào dịp Tết và kỳ nghỉ hè.
Liên càng lớn càng xinh
đẹp, má lúm đồng tiền, đôi mắt bồ câu đen nhánh, thân hình thon thả đầy nhựa sống.
Quyến rũ nhất là nụ cười liêu trai mê hoặc và tiếng nói thánh thót như ngọc
rơi.
Hiếm có chàng trai nào không dừng chân trước sạp khi bị thu
hút bởi nụ cười và tiếng nói của Liên, nghĩa là không thoát khỏi phải mua một
món hàng nào đó trước khi tỉnh cơn mê. Mỗi lần tôi về, Liên quyến luyến tôi,
chăm sóc tôi kỹ lưỡng không đợi tôi phải mở lời.
Chiều về, Liên đích thân nấu các món ăn Liên biết tôi thích ví như canh thịt gà
hay ếch nấu lá giang, trứng chiên có nấm hương nấm rơm, thịt heo bọc lá dứa hấp
thay vì cho vào nước luộc, cá chiên giòn nhai nghe rùm rụm.
“Anh Hai đi hoài chẳng chịu về, em cứ trông anh về mãi.”..
Chú ý đến cách xưng hô thay đổi, mẹ tôi nhíu mày nhìn tôi nhưng không nói gì.
Chút thời gian sau cách xưng hô đó thành quen, chẳng ai chú ý đến nữa, cộng
thêm mẹ tôi bận rộn với việc nhà việc buôn bán nên chẳng hơi sức đâu chú ý đến
chuyện vụn vặt.
“Anh Hai biết tại sao rồi, sao còn hỏi em.”
Vì quá ôm đồm công việc, đi sớm về muộn ngày nắng như ngày mưa, mẹ tôi ngã bệnh.
“Cậu Hai ơi, nếu thang này nữa mà bà không khá thì thú thật tôi chẳng biết làm
sao, tôi hết cách rồi.”
Tôi nhìn ông thầy, lạc giọng:
“Thật vậy sao Thầy? Thầy còn cách nào khác hay biết Thầy nào có cách khác
không?”
Ông thầy lắc đầu, mệt mỏi nhận tiền rồi xách tráp ra khỏi cửa. Dù cả nhà cố giấu
không để mẹ tôi biết, mẹ tôi vẫn linh cảm được tình hình tuyệt vọng, nhất là vì
không thấy ông thầy trở lại. Tối hôm đó, bên ngọn đèn dầu, mẹ tôi thì thào bảo
tôi:
“Con nói Liên ra ngoài, mẹ có chuyện nói riêng con.”
Không đợi tôi bảo, Liên đi ra ngoài khép chặt cửa lại. Từ ngoài lọt vào, tôi
nghe tiếng chân Liên chạy thình thịch và tiếng khóc nức nở.
“Ngày giờ của Mẹ đã đếm xong rồi. Con còn lại một mình, cố gắng mà học hành cho
có tương lai rồi tìm nơi xứng đáng mà cưới vợ để có con nối dõi tông đường.”
Sau câu nói y như lời trối của bà tôi lúc trước, mẹ cho tôi biết tiền bạc cất
giấu ở đâu, nợ nần ai đòi được ai không ghi trong sổ sách nào, hàng họ còn bao
nhiêu lời lỗ bao nhiêu..
“Tiền bạc Mẹ để lại đủ cho con sống thong thả nhưng Mẹ muốn con học thành tài để
tự lập. Gia tài Mẹ để lại chỉ một biến cố bất thường là mất hết nhưng tài năng
học hành của con thì không ai lấy của con được.”
Mẹ tôi ngừng lại, thở mệt nhọc rồi hạ giọng vốn đã thấp nghe như hơi gió:
“Mẹ biết Liên có cảm tình với con và con cũng không ghét nó, nhưng Mẹ khuyên
con đừng để tình cảm dính líu vì có nhiều điều không tiện cho mẹ nói rõ ra.”
Tôi gặng hỏi:
“Điều gì không tiện vậy Mẹ?”
Mẹ tôi cố gượng mỉm một nụ cười bí ẩn:
“Mẹ nói ra không được, rồi con sẽ biết thôi.”
Tôi muốn hỏi thêm cho rõ nhưng mẹ khoát tay bảo tôi đứng lên:
“Con gọi Liên vào Mẹ bảo.”
Tôi ra ngồi trên ghế trường kỷ nhìn đăm đăm lên bài vị bà Nội tôi, thì thầm khấn
vái xin Nội cứu Mẹ.
Không biết Mẹ tôi nói gì với Liên nhưng lát sau Liên mở cửa
chạy nhanh về phía tôi, nước mắt đầm đìa, ôm chầm lấy tôi, òa lên khóc:
“Anh Hai ơi, Mẹ không còn nữa rồi.”
Tôi dịu dàng an ủi:
“Liên nói gì vậy, Mẹ sẽ khỏe lại thôi.”
Liên nắm chặt tay tôi, lắc đầu:
“Em biết, Mẹ không khỏe lại đâu. Mẹ nói anh mời Nội cho Mẹ.”
Tôi gõ cửa mời nội qua phòng Mẹ. Bắc chiếc ghế cho nội ngồi cạnh mẹ, tôi đứng hầu
phía chân giường. Mẹ tôi thì thào với nội tôi:
“Con xin lỗi Cha, con không báo hiếu Cha thay chồng con được nữa rồi.”
Cố ngăn nước mắt, Nội tôi nói:
“Con nói gì vậy, thầy này chạy có thầy khác. Mai Cha đích thân đi mời cụ Phó Bảng
giỏi nhất vùng này, con sẽ khỏe lại thôi.”
Mẹ tôi cố mỉm một nụ cười không còn là nụ cười:
“Con cám ơn Cha, nhưng con nghĩ mệnh con đã hết, Cha đừng nhọc công vô ích. Con
đi rồi, xin Cha thương lấy cháu nó mà dạy dỗ nó. Nó trẻ người non dạ, nhiều khi
lỗi lầm với Cha mà chính nó cũng không biết.”
Mẹ nói thế nhưng tôi không hiểu được tôi đã lỗi lầm gì với nội tôi. Từ khi biết
thế nào là ăn ở phải đạo, tôi chưa một lần phạm lỗi dù nhỏ dù lớn với nội. Hôm
sau, nội đích thân đi mời cụ Phó Bảng. Cụ đến bắt mạch, xem nét mặt mẹ tôi rồi
kéo tay nội tôi ra ngoài. Khi hai ông vào, cụ Phó Bảng đưa tôi hai toa thuốc:
“Cậu Hai hốt hai toa này cho bà uống thử, nếu có hiệu quả tôi sẽ chữa tiếp.”
Tôi nhìn cụ Phó Bảng nước mắt lưng tròng vì hiểu hàm ý lời nói của Cụ. Hai
ngày sau, mẹ tôi yếu dần rồi đi về với tổ tiên. Như bà nội tôi, mẹ tôi bỏ
tôi chỉ mươi ngày trước Tết. Năm đó gia đình tôi lại thêm một cái Tết ảm đạm.
còn ảm đạm hơn cho tôi vì tôi đã mất mẹ tôi, người tôi yêu thương nhất đời.
***
Sau Tết, tôi trở lại Huế học tiếp thi Tú Tài Một. Ngày đó, lên Đệ Nhị Cấp, học
sinh phải chọn chuyên ngành hoặc ban A chuyên Vật lý, Hoa học, và Vạn vật giờ gọi
là Sinh vật; hoặc ban B chuyên Toán; hoặc ban C chuyên văn và sinh ngữ, triết học.
Tôi viết một lá thư dài tỏ rõ tình cảm tôi với Liên, nói tôi yêu Liên, sẽ hỏi
xin Nội cho tôi cưới Liên nếu Liên nhận lời tôi.
Năm học kết thúc, tôi về nghỉ hè. Nhà tôi buồn hẳn vì vắng bà nội giờ còn thêm
vắng mẹ tôi.
Ông nội tôi năm mươi còn tráng kiện, suốt ngày hoặc thơ thẩn trong vườn chăm sóc mấy luống rau, hoặc ra sân chăm lo mấy chậu kiểng.
Liên giờ đây làm hết công việc của bà và mẹ tôi để lại, kiêm luôn cả việc buôn bán sạp hàng nên bận rộn suốt ngày.
Sổ sách tính toán do ông nội tôi lo.
Tôi một mình chẳng biết làm gì cho hết ngày, sách đọc mãi
cũng chán, rong chơi trong xóm chỉ thấy lạ vài ngày đầu rồi chẳng có nơi nào
phong cảnh nào có thể giúp tôi khuây khỏa.
Tôi hơi ngạc nhiên khi cuối ngày Liên từ chợ về lo lắng nấu nướng và chăm sóc
săn đón tôi thì ông tôi không giấu nét mặt khó chịu, có khi vùng vằng dứt ngang
mọi chuyện đi vào phòng. Có phải ông cũng biết tình cảm Liên dành cho tôi và biết
tôi không hờ hững với Liên nhưng không tiện bảo tôi nên làm vậy để ngăn chặn
tôi như lời trối bóng gió của mẹ tôi chăng? Tôi cố phớt lờ thái độ của ông
tôi, vẫn không thay đổi cách cư xử với Liên, vẫn cười đùa thân mật vì tự thấy
không có lỗi gì cả.
Hết hè, tôi trở về Huế tiếp tục học lớp Đệ Nhất chuẩn bị thi Tú Tài Hai năm
sau. Lúc này, Liên là người gửi tiền cho tôi ăn học, không phải tiền riêng của
Liên mà tiền rút ra từ phần gia tài tôi thừa hưởng từ cha mẹ tôi và tiền chia lời
cho tôi từ sạp vải.
Nội tôi hãnh diện là phải vì cả quận lỵ nơi chúng tôi sinh sống, tôi là người
thứ hai thứ ba gì đó đậu Tú Tài Hai kể từ khi có chính sách giáo dục bằng chữ
Quốc Ngữ. Sau một hai ngày vui mừng vì thành quả học tập của tôi, ông tôi lần
này không che giấu sự khó chịu của ông mỗi khi tôi thân mật với Liên, nhất là
khi Liên thân mật với tôi. Đang trò chuyện vui vẻ, ông tôi đột nhiên nói trống
không:
“Dẹp đi, bay dẹp hết đi.”
Tôi ngơ ngác không hiểu điều gì xảy ra. Liên bặm môi vùng vằng bỏ đi chỗ khác.
Một thay đổi nữa là Liên cho dẫu vẫn gọi tôi bằng anh Hai nhưng không xưng em với
tôi nữa mà xưng tên như trước đây đã một thời xưng như vậy.
Thấy không khí gia đình nặng nề, sau một tháng, tôi xin phép Nội trở ra Huế viện
cớ ôn bài thi vào trường Đại Học Sư phạm. Đậu vào Đại Học Sư phạm Anh Văn, tôi
ghi danh học thêm lớp Cử nhân Anh văn vì hai chương trình gần gũi nhau nhiều phần,
hi vọng sau bốn năm tôi có được hai bằng đại học cùng lúc. Như trước đây mẹ tôi
đã làm, mỗi hai tháng Liên gửi mandat tiền cho tôi nhưng số tiền thêm một phần
ba nhiều hơn số trước đây mẹ tôi gửi.
Trong thư, Liên nói vì tôi đã lên Đại Học nên chắc phải cần nhiều tiền hơn để
mua sách vở. Tôi không từ chối vì biết đó là tiền tôi được hưởng, cho dẫu nếu
Liên gửi ít đi thì tôi cũng chẳng có gì để than phiền khiếu nại. Học sư phạm,
tôi được trợ cấp học bổng nên tiền bạc nói chung tôi dư dả.
Nỗi đau nhất của tôi lúc này là mất mẹ. Thêm và đó, tôi thắc mắc không tìm được câu trả lời về thái độ bực bội của nội tôi khi tôi và Liên gần gũi nhau, và lý do tại sao Liên thay đổi cách xưng hô. Vì không thấy vui khi về nhà, tôi viện cớ bài vở nhiều vì học hai chương trình nên viết thư về xin lỗi Nội. Liên vẫn gửi mandat theo định kỳ cho tôi, kèm theo thư hỏi tôi sao không về thăm nhà. Tôi trả lời Liên mọi câu hỏi ngoại trừ câu hỏi tại sao tôi không về.
***
Kỳ hè năm thứ hai Đại Học, tôi về nghỉ tại nhà sau hai năm biền biệt. Thời gian
này, ông nội tôi không giấu giếm sự khó chịu của ông mỗi khi Liên và tôi gần
gũi thân mật nhau. Ông không cần nói trống không “Dẹp đi” như kỳ nghỉ trước mà
nói thẳng:
“Hai đứa bay làm gì mà cứ quấn lấy nhau, xốn con mắt tao quá.”
Rõ ràng không phải nội khó chịu vì ngăn cản không muốn tôi và Liên gần gũi nhau
do không chấp nhận cuộc hôn nhân của chúng tôi mà phải vì một lý do nào khác
tôi không hiểu thấu được. Trăn trở lời trối trăng của mẹ tôi, Mẹ khuyên con
đừng để tình cảm dính líu vì có nhiều điều không tiện cho mẹ nói rõ ra, tôi vẫn
không hiểu cho hết mẹ tôi muốn nói gì với tôi. Điều gì liên quan giữa nội và
tôi mà Mẹ không tiện nói cho tôi biết?
Nếu không chấp nhận cuộc hôn nhân của tôi và Liên, sao nội không nói rõ như
thế mà phải tỏ thái độ như hằn học, như ganh tương với quan hệ giữa hai chúng
tôi? Thêm vào đó, tôi có cảm giác Liên biết một điều gì về thái độ của nội biểu
hiện qua việc thay đổi cách xưng hô của Liên nhưng lại không nói rõ cho tôi biết.
Suy nghĩ cách nào tôi vẫn không tìm được câu trả lời, vì vậy tôi quyết định xin
phép nội quay lại Huế sau một tháng ở nhà, viện cớ chuẩn bị bài vở để khỏi thua
bạn trong năm học tới. Nội tôi không giữ tôi ở lại dù chỉ là một lời nói đưa.
Ngày chia tay, Liên khóc sướt mướt:
“Anh Hai sao vậy? Đã hai năm không về thăm Liên, giờ mới về một tháng lại bỏ
đi nữa. Sao vậy anh?”
Không thấy tôi nói gì, Liên thút thít bảo tôi:
“Anh Hai đã muốn thế thì cứ đi. Liên sẽ gửi mandat cho anh như mọi lần. Anh có
cần thêm tiền không?”
Tôi lắc đầu nói như vậy đã quá đủ cho tôi rồi. Liên tiễn tôi ra đầu ngõ,
khóc sướt mướt, dặn đi dặn lại tôi Tết về hè về. Tôi ậm ừ, dịu dàng chào Liên rồi
bước vội ra đường không ngoái đầu nhìn lại dù biết Liên còn đứng đóng ngóng
theo bước chân tôi.
Ngày tốt nghiệp sư phạm và đại học, tôi đánh điện về báo tin cho ông tôi và cho
Liên. Liên đánh điện bảo tôi về nhưng tôi kiếm cớ đợi nhận Sự Vụ Lệnh bổ nhiệm
nên viết thư về cáo lỗi.
Trong thư gửi Liên, tôi bảo Liên từ nay đừng gửi tiền cho
tôi nữa vì tôi đã có lương.
* * *
Hai năm sau ngày chính thức thành thầy giáo, tôi xin phép nghỉ Tết sau khi đã
hoàn tất việc thi Lục Cá Nguyệt, ngày nay gọi là thi học kỳ, cho các lớp tôi dạy
để về dự giỗ bà nội và mẹ tôi. Vì giỗ bà tôi và mẹ tôi chỉ cách nhau ba ngày
nên ông nội tôi ngay năm đầu sau khi mẹ tôi mất đã quyết định chọn ngày giữa
hai ngày chính để giỗ chung. Đã bốn năm xa quê nên cảnh vật đã có nhiều thay đổi.
Quận lỵ đã phát triển rộng thêm, nhiều dãy nhà ngói nhà lầu khang trang nằm xen
kẽ với các mái nhà tôn khiêm nhường. Hàng quán mở ra san sát hai bên lề đường.
Căn nhà ngói cũ thừa kế nơi ông tôi đang ở cũng đã được thay thế bằng một ngôi
nhà lầu nhỏ gọn hơn nhưng khang trang tân thời hơn. Sân trước tráng xi măng kéo
dài thành một lối đi ra tận ngõ đóng lại bằng hai cánh cửa sắt. Vườn trước vườn
sau đều có tường thành vây bọc. Trên sân trước, nhiều cây cảnh mới tôi không thấy
trước đây nằm ngang hàng thẳng lối cạnh các cây cảnh quen thuộc. Mai trong chậu
và trong vườn đã bắt đầu nở hoa, loáng thoáng mấy cánh hoa vàng chen lẫn giữa
các chùm nụ xanh biếc. Gia đình tôi vốn thích mai vàng. Bản thân tôi cũng mê mẩn
với các cây mai nở rộ hoa vàng mỗi dịp Tết.
Không đợi mời, tôi mở chốt cánh cổng sắt bước theo lối đi vào nhà. Chẳng thấy
bóng dáng một ai. Chợt một đứa bé chừng bốn năm tuổi đột ngột từ trong chạy ùa
ra, tay ôm một chiếc xe đồ chơi làm bằng gỗ. Tôi mỉm cười, lòng thắc mắc chẳng
biết chú bé con cái nhà ai mà có thể chơi với đồ chơi vốn là của tôi ngày tôi bằng
tuổi chú bé. Thấy tôi, chú bé dừng lại nhìn dò hỏi. Tôi lên tiếng:
“Cháu con ai? Mẹ cháu tên gì?”
Đứa bé nói chưa sõi:
“Dạ cháu tên Tâm, con mẹ Liên.”
Tôi như ngạt thở, ngồi xuống ngang tầm đứa bé:
“Cháu nói mẹ gì?”
“Dạ, mẹ Liên.”
“Còn cha cháu?”
Đứa bé như muốn bỏ chạy. Tôi nắm tay nó nhắc lại câu hỏi:
“Cha cháu tên gì?”
Nó nói tên ông nội tôi. Tôi đứng bật dậy như vừa chạm phải một tảng băng lớn.
Cùng lúc đó, tôi nghe giọng nói thánh thót quen thuộc từ nhà sau vọng lên:
“Tâm, con đâu rồi, lại đây với Mẹ.”
Liên chạy vội lên tìm con và khựng lại khi nhìn thấy tôi:
“Ô, anh Hai. Anh về bao giờ sao không báo?”
Liên nói trống không, không xưng tên hay xưng em như quen nói trước đây. Không
trả lời, tôi hỏi ngược lại:
“Con Liên đây sao? Cha nó là ai?”
Liên cúi gầm mặt, ngập ngừng rồi không nhìn thẳng vào tôi nói như hơi thở:
“Là ông nội.”...!!!
Tôi cố nhìn mặt Liên mong tìm thấy dấu vết đùa nghịch dối trá trong đó. Nhưng
không, Liên cúi gầm mặt thú nhận. Tôi quay phắt người nắm chiếc túi xách mang
theo và bước vội ra cửa. Liên chạy vội theo khóc lớn:
“Anh Hai, đừng đi.”
Tôi không trả lời, bước mau hơn. Đột nhiên, tôi nghe đằng sau lưng tôi tiếng
Liên thở hổn hển:
“Anh Hai, đừng giận em.”
Liên dúi vào tay tôi một bức thư bỏ phong bì dán sẵn sàng chứng tỏ thư đã được
viết từ lâu. Liên nói nhanh một hơi như sợ tôi bỏ đi trước khi nghe hết những
gì Liên muốn nói:
“Xin anh hiểu cho em. Em yêu anh và biết anh cũng yêu em. Đọc thư, anh sẽ biết
tại sao em không nhận lời anh cầu hôn và tại sao em không giải thích lý do ông
nội có thái độ khó chịu với anh mỗi lần anh về nhà.”
Tôi im lặng bỏ bức thư vào túi áo, khẽ chào Liên mà không quay mặt lại rồi bước
mau như chạy:
“Vĩnh biệt em.”
Lần đầu tiên và cũng là lần cuối cùng tôi gọi Liên bằng em.
Thư Liên xin lỗi vì đã phụ tôi, kể lại việc ông tôi đã tìm cách lân la với Liên
từ lúc Liên còn nhỏ, thời tôi còn học Tiểu học.
Sau khi bà nội và nhất là sau khi mẹ tôi mất, ông tôi chẳng
còn e dè gì nữa.
Vì thế, mỗi lần tôi về ông tôi đều tỏ vẻ khó chịu ra mặt khi
thấy Liên và tôi gần gũi thân mật với nhau. Không lâu sau lần tôi về thăm
nhà trước lần này, Liên có thai và ông tôi tổ chức lễ cưới, chẳng báo cho tôi
biết cũng không cho phép Liên nói gì với tôi.
Xin anh hiểu cho em. Em một thân một mình, đã thất thân với ông khi em mới
lên mười hai mười ba tuổi. Vì vậy, mặt mũi nào em nhận lời yêu anh. Lòng em
quặn thắt vì biết anh đau đớn khi không được em nhận lời.
Đời oái oăm quá! Đời đánh tôi đau quá! Đánh đau đến độ tôi không biết cựa quậy
thế nào để tránh. Con của người tôi yêu giờ là chú ruột tôi? Người tôi yêu giờ
là bà nội kế của tôi?
Mai vàng trong vườn hai bên ngõ ra đường cái đang loáng thoáng khoe sắc nhưng
tôi không còn cảm thấy Xuân đang về, Tết đang đến. Tại sao Tết lại trở thành
ngày tôi phải chịu tang, một Tết chịu tang bà nội tôi, một Tết chịu tang mẹ
tôi, và Tết này chịu tang cho tình yêu của tôi?
Trần Hữu Thuần
(Grand Rapids, Michigan,
Tết Tân Sửu 2021)
Đăng nhận xét