TRANG CHỦ

BÀI GIÁ TRỊ

SÔ ĐẶC BIỆT TẾT GIÁP THÌN KÍNH GIỚI THIỆU NHIỀU TRUYỆN NGẮN HAY CỦA NHÀ VĂN NGUYỄN NGỌC HOA

SA CHI LỆ BÀI GIÁ TRỊ

SÔ ĐẶC BIỆT TẾT GIÁP THÌN KÍNH GIỚI THIỆU NHIỀU TRUYỆN NGẮN HAY CỦA NHÀ VĂN NGUYỄN NGỌC HOA

Truyện ngắn mới: "Cứ Tưởng Bở" (Tháng Mười 2023) -- Nguyễn Ngọc Hoa

Mời đọc truyện ngắn thứ mười lăm

trong

loạt truyện "Ra Đứng Ngõ Sau," hay Tập Truyện Nguyễn Ngọc Hoa X.

Để đọc các truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Hoa đã phổ biến trước đây và một số bài viết khác, mời quý thân hữu vào Trang "Tác phẩm Nguyễn văn Hoa" ở trong Trang Nhà "Thân hữu Điện lực":

https://dconnect.co.jp/friend/tacbut/nv-hoa.html

https://dconnect.co.jp/friend/

Xin chúc quý thân hữu và quý quyến một cuối năm vui vẻ và thân tâm thường an lạc.

***

15. Cứ Tưởng Bở

Truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Hoa

Công ty Tiện ích Montana-Dakota (MDU) của tôi là hội viên của Tổ hợp Điện lực Vùng Trung-Lục địa (MAPP) có trụ sở đặt ở Minneapolis, Minnesota. Các công ty hội viên phân công cử nhân viên tham dự vào những ủy ban của MAPP, và tôi lần lượt được cử vào một số ủy ban và dần dần giữ chân chủ tịch một ủy ban kỹ thuật quan trọng. Mỗi ủy ban có một nhân viên MAPP ngồi vào với tư cách “thư ký” không có quyền biểu quyết. Thư ký của ủy ban tôi là Mark, một kỹ sư chừng 27, 28 tuổi làm việc cho MAPP khoảng ba, bốn năm nay. Người hơi mập mạp, nhưng dáng đi nhanh nhẹn, anh nói nhanh, tỏ vẻ xông xáo, và luôn luôn hăng hái nhận công tác mới.

Mark đậu kỹ sư tại Đại học Minnesota ở Minneapolis. Hồi đó, ban ngày anh đi học, ban đêm lái tắc-xi kiếm sống, và nay đang học lớp đêm trong chương trình cao học kỹ thuật điện. Anh là người Mỹ duy nhất tỏ thái độ lễ phép theo lối đông phương với tôi. Khi đưa cho tôi một vật gì, anh cầm hai tay và hơi cúi đầu xuống. Mỗi khi tôi yêu cầu anh làm điều gì, anh nghiêm nghị trả lời, “Yes, Sir!” Ban đầu, tôi tưởng anh đùa, nhưng ít lâu sau hiểu ra: Anh kết hôn với Miki, cô bạn học cùng trường cha mẹ là người Nhật và đang làm việc cho hãng luật. Ở Minneapolis, Mark tình nguyện đưa đón tôi ở phi trường và làm tài xế đưa tôi đi đó đây nên tôi thường ăn tối với vợ chồng Mark và trò chuyện với anh như bạn tâm giao.

Mark có hoài bão lớn, không muốn nằm gí ở MAPP tương đối ít có cơ hội thăng tiến. Anh nghĩ ra cách tạo danh tiếng cho mình để dễ kiếm chức vụ cao hơn trong kỹ nghệ điện lực: viết bài khảo cứu gửi đăng trên IEEE Transactions, tạp chí kỹ thuật xuất bản định kỳ của IEEE (Hội Kỹ sư Điện và Điện tử thế giới). Tạp chí này rất kén chọn và chỉ đăng những bài khảo cứu có giá trị, thường từ 15 đến 20 phần trăm các bài nhận được, nên anh cần tôi. Anh tham khảo với giáo sư ở Đại học Minnesota, đề nghị đề tài khảo cứu, và cùng tôi phác thảo cách thức nghiên cứu.

Tôi đệ trình dự án để ủy ban chính thức đứng ra thực hiện. Với thẩm quyền của MAPP, Mark gửi data request (thư yêu cầu cung cấp dữ kiện) đến các công ty hội viên, họ có bổn phận thu thập và cung cấp dữ kiện mà MAPP đòi hỏi. Có đủ dữ kiện cần thiết, anh làm việc ngày đêm và cuối tuần để tính toán và phân tích – một công việc không phải dễ dàng hay đơn giản – và trình bày kết quả. Ủy ban duyệt lại, thêm ý kiến, và sau cùng hoàn tất và ấn hành phúc trình kỹ thuật chính thức của Tổ hợp MAPP.

Dựa vào phúc trình này, Mark viết bài khảo cứu và gửi đến IEEE Transactions; tác giả là các thành viên của ủy ban với tên Mark (thư ký) hay tôi (chủ tịch) thay nhau đứng trước, tức là tác giả chính. Bài của chúng tôi thường được chọn đăng với lời khen ngợi của hội đồng tuyển chọn. Trong lịch sử MDU, tôi là nhân viên duy nhất của công ty có bài đăng trên tạp chí kỹ thuật có uy tín khắp thế giới này. Do đó, khi tôi có bài được chọn đăng và muốn trình bày ở hội nghị IEEE tổ chức nửa năm một lần, kỳ mùa hè và kỳ mùa đông, công ty sẵn lòng gửi tôi đi dự và đài thọ chi phí di chuyển và ăn ở cho suốt một tuần lễ.

Tháng Mười năm 1987, tôi dự hội nghị IEEE kỳ mùa đông ở Vancouver, Gia Nã Đại; lần đầu tiên tôi đến thành phố tuyệt đẹp, khoảng khoát, và có hơn một nửa dân số là dân tứ xứ này. Hội nghị khai mạc suôn sẻ sáng thứ Hai, nhưng cuối ngày Mark báo cho tôi một tin đáng lo: Thị trường chứng khoán sụp đổ, trong một ngày chỉ số Dow Jones tụt xuống 508 điểm hay 22.6 phần trăm (mức suy sụp lớn nhất trong lịch sử), và đồng Mỹ kim mất giá hơn 30 phần trăm so với đồng Gia kim. Số tiền tôi mang theo để trả khách sạn và ăn uống chỉ còn 70 phần trăm so với hôm trước. Suốt tuần, tôi lo ngay ngáy sợ không đủ tiền nên ăn uống rất dè xẻn và ban đêm không dám gọi điện thoại viễn liên quốc tế (tính vào hóa đơn khách sạn) cho Quỳnh Châu như thường lệ. Dĩ nhiên, tôi cũng . . . quên mang quà ngoại quốc về cho nàng và bé Mạc. Đó là lần cuối cùng tôi dự hội nghị IEEE.

Khoảng một năm sau, Mark gọi điện thoại báo tin sẽ rời MAPP để làm việc cho Viện Nghiên cứu Điện năng (EPRI) ở Palo Alto, một thành phố nhỏ ở bắc California nổi tiếng trí thức với mật độ PhD cao nhất Hoa kỳ. EPRI là một cơ quan độc lập được các công ty điện lực và cơ quan chính phủ tài trợ để nghiên cứu phương pháp giải quyết các trở ngại kỹ thuật hiện tại trong ngành điện lực. Mark tháo vát, chịu khó, và thấu đáo nên được thăng chức nhanh, chẳng bao lâu làm giám đốc mại dịch có nhiệm vụ quản cố và cấp môn bài sử dụng sản phẩm của EPRI.

EPRI nổi tiếng trên thế giới nhờ đi tiên phong trong việc nghiên cứu và phát triển các chương trình điện toán tân kỳ, nổi bật nhất là Hệ thống Giải tích sự Bành trướng Hệ thống Phát Điện (EGEAS) gồm năm chương trình điện toán liên kết với nhau. EGEAS có thể dùng để tìm giải pháp tối ưu cho hệ thống phát điện của một công ty điện lực lớn: trong vòng 20 hay 30 năm tới, nên xây nhà máy điện loại nào, công suất bao nhiêu, vào thời điểm nào, v.v. để đáp ứng thích hợp nhu cầu dùng điện của khách hàng với tổn phí thấp nhất.

Ở MDU, tôi dùng EGEAS để hoạch định hệ thống phát điện tương lai và tuy không còn gặp Mark ở MAPP, gặp lại anh trong các cuộc hội thảo hàng năm về EGEAS do EPRI tổ chức. Cuối mỗi cuộc hội thảo, trước khi chia tay, chúng tôi cố gắng dành cho nhau một buổi tối để hàn huyên tâm sự. Một dịp như thế xảy ra vào mùa hè cuối thập niên 1990 ở thủ đô Hoa Thịnh Đốn. Tôi cùng anh đến nhà hàng The Salt & Pepper Line bán hàu sống và đồ biển nấu theo kiểu New England, ngồi ăn ở sân gỗ có lan can nhìn ra sông Potomac, và nghe anh kể chuyện đi công tác Hà nội.

* * *

Mùa thu năm trước, qua tòa Đại sứ Hoa kỳ tại Hà nội, chính phủ Việt Cộng bắn tiếng muốn mua EGEAS để dùng trong việc “quy hoạch.” EPRI không mấy sốt sắng về chuyện để hạt châu sản phẩm trí tuệ của mình lọt sang thế giới Cộng sản, nhưng vì bộ Ngoại giao Hoa kỳ thúc giục, phải gửi Mark sang Hà nội thăm dò và quyết định có nên bán EGEAS cho Tổng Công ty Điện lực Việt nam (“TCTĐLVN”) hay không. Mark đã đi qua nhiều quốc gia trên thế giới, nhưng Hà nội là lần đầu. Như mọi khi, anh xem mục “Traffic Regulations” (Luật lệ lưu thông) của quốc gia sắp tới trong sách hướng dẫn du lịch. Thường mục này liệt kê những điều như: lái xe theo chiều lưu thông bên tay phải, được phép quẹo phải lúc đèn đỏ, cấm bấm còi trong khu dân cư sau 9 giờ đêm, v.v. Nhưng khi nói về Hà nội, sách ghi ngắn gọn,

Traffic Regulations: None (chẳng có gì cả)

Thật vậy, buổi sáng đầu tiên từ trong khách sạn bước ra lề đường, Mark chóng mặt với dòng xe cộ chạy như mắc cửi. Phần lớn là xe gắn máy và xe đạp, có vài chiếc xe hơi, và mạnh ai nấy chạy và bóp còi tin tin liên tục mà không cần ai nghe. Ai nấy đều mặt lạnh như tiền, nhìn thẳng về phía trước, và không mảy may đếm xỉa tới anh chàng ngoại quốc đang lính quýnh giợm bước xuống đường nhiều lần. May thay có thằng bé ôm chồng báo đến mời anh mua. Anh ra hiệu nói sẽ mua hết chồng báo, nếu nó dắt anh sang bên kia đường. Anh trả cho nó số tiền tương đương với năm đô la và không lấy báo.

Đầu tiên, Mark họp với người đàn ông trung niên, ăn mặc chững chạc, và có chức tước dài ngoằng mà anh “dịch” ra là phó tổng giám đốc (“PTGĐ”) kỹ thuật của TCTĐLVN và một số kỹ sư dưới quyền ông ta. Họ biết tiếng Anh, không giỏi, nhưng đủ để hai bên hiểu nhau. Mark trả lời thỏa đáng mọi câu hỏi về EGEAS và cuối cùng đưa ra giá môn bài như sau. Ở Hoa kỳ, EPRI định giá dựa trên hai yếu tố: công ty lớn hay nhỏ (dựa theo tổng số công suất phát điện), và công ty là hội viên EPRI (đóng niên liễm hàng năm) hay không. Với một công ty nhỏ; nếu là hội viên, EPRI tính $10,000; và nếu không phải là hội viên, EPRI tính $50,000. EPRI dự định sẽ đặc biệt tính giá sau với TCTĐLVN. Mark rời Hà nội, trong cặp có tờ letter of intent (thư giao hẹn mua) do ông PTGĐ ký.

Tuy nhiên, sau đó Hà nội trở mặt, cò kè bớt một thêm hai. Đồng thời, bộ Ngoại giao Hoa kỳ làm áp lực đòi EPRI giảm giá với lý do Việt Cộng là nước chậm tiến, thiếu ngoại tệ, cần tiền mua thêm máy và dụng cụ điện toán để chạy EGEAS, v.v. EPRI nhân nhượng và bớt giá xuống $25,000. Sau khi hai bên thỏa thuận về mọi điều khoản giao ước, để xác nhận, EPRI gửi bằng điện thư bản hợp đồng không có chữ ký cho ông PTGĐ TCTĐLVN. Mark trở lại Hà nội với hai bản hợp đồng chính thức in trên giấy mang chữ ký của PTGĐ EPRI, sếp của anh. Ông PTGĐ TCTĐLVN chỉ việc ký vào cả hai bản, gọi là execute the contract (thi hành hợp đồng), một bản ông giữ và một bản giao cho Mark. Anh sẽ trao cuộn băng từ tính chứa những chương trình điện toán EGEAS và một bộ dữ kiện mẫu, và việc giao dịch sẽ kết thúc.

Nhưng sự đời ở Hà nội không giản dị như thế. Vừa đến trụ sở TCTĐLVN, Mark được mời ra một nhà hàng rất sang trọng để ăn trưa với hơn ba chục nhân viên TCTĐLVN; họ chiếm trọn cả nhà hàng, không cho tiếp thực khách khác. Sơn hào hải vị ê hề; bia và rượu mạnh rót tuôn ra như nước lã, nhưng Mark từ chối không uống vì EPRI cũng như những công ty Hoa kỳ khác cấm ngặt uống rượu trong khi làm việc. Sau bữa tiệc trưa gần ba tiếng đồng hồ, Mark được đưa về họp riêng với người đàn ông trạc ngũ tuần, gầy gò, và mang chức tước dài lòng thòng tương đương với tổng giám đốc TCTĐLVN với sự hiện diện của thông dịch viên và ông PTGĐ. Ở đây, mọi đối thoại đều qua thông dịch viên; ông sếp sòng nói,

“Chúng tôi quyết định sẽ trả các anh $50,000, thay vì $25,000 như đã thỏa thuận. Nhưng đó là số tiền ghi trong hợp đồng. Thực tế, các anh sẽ nhận được $25,000.”

“Nhưng . . .,” Mark lắp bắp; anh hiểu là chính phủ Việt Cộng sẽ chính thức xuất quỹ $50,000, và bọn người thối nát sẽ giữ lại $25,000 chia nhau bỏ túi.

“Tôi biết Hoa kỳ có luật cấm ngặt nhân viên nộp tiền hối lộ cho viên chức nước ngoài để đạt được hay duy trì công chuyện làm ăn,” ông PTGĐ cười nụ giải thích, “Trước hết, các anh không hối lộ; tiền của chúng tôi, chúng tôi giữ lại mà thôi. Thứ hai, các anh không hề ra công tìm kiếm công chuyện làm ăn; chính chúng tôi tìm đến các anh.”

“EPRI có thể không bị truy tố bởi Đạo luật về Tập tục Thối nát tại Ngoại quốc năm 1977 như ông nói,” Mark lấy lại bình tỉnh, “Nhưng nếu hợp đồng ghi $50,000 mà tôi chỉ mang về $25,000 thì chính tôi không những sẽ mất việc mà còn bị tù về tội biển thủ hay gian lận sổ sách. Tôi rất tiếc không thể tuân lời.”

“Nếu vậy, anh có quyền về tay không. Nhưng nói cho anh biết, chúng tôi sẽ có cách để có chương trình điện toán đó,” ông sếp sòng nói chắc nịch.

Ông Việt Cộng không nói suông. Lúc Mark ra phi trường Nội Bài bay về Mỹ, hành lý của anh bị khám xét kỹ lưỡng, và cuộn băng từ tính chứa EGEAS bị tịch thu “vì lý do an ninh.”

* * *

Tôi thủng thẳng bưng ly Coca-Cola lên miệng uống chờ đoạn kết. Tôi không tin một người thông minh có tài xoay xở như Mark lại để cho bọn Hà nội cướp giật lưu manh như thế. Anh cười cười,

“Tôi nhớ anh luôn luôn nói Cộng sản là bọn người gian xảo nhất trần đời nên trước khi đi, dàn xếp với bộ Ngoại giao nhờ gửi cuộn băng EGEAS và sách hướng dẫn sử dụng về tòa đại sứ ở Hà nội bằng tín hàm ngoại giao. Vi-Xi ký hợp đồng và trả tiền sòng phẳng thì mới tiền trao cháo múc.”

“Còn cuộn băng bị chúng cướp thì sao?”

“Cuộn băng đó, tôi mang theo mình để làm cảnh. Nó chỉ chứa bộ dữ kiện mẫu để chạy thử.”

Tôi hình dung bộ mặt tiu nghỉu của mấy anh Việt Cộng tham nhũng khi biết mình bị tổ trác. Thấy Mark là người đàng hoàng tử tế nên cứ tưởng bở!

Nguyễn Ngọc Hoa

***

Truyện ngắn mới: "Người Đẹp Trong Tranh" (Tháng Mười 2023) -- Nguyễn Ngọc Hoa

Hoa Nguyen <hoavnguyen47@gmail.com> wrote:

Mời đọc truyện ngắn thứ mười sáu

trong

loạt truyện "Ra Đứng Ngõ Sau," hay Tập Truyện Nguyễn Ngọc Hoa X.

https://dconnect.co.jp/friend/tacbut/nv-hoa.html

https://dconnect.co.jp/friend/

Xin chúc quý thân hữu và quý quyến một cuối tuần vui vẻ và thân tâm thường an lạc.

***

16. Người Đẹp Trong Tranh

Truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Hoa

Ngày tôi là sinh viên trường kỹ sư dạy kèm cho cô nữ sinh Gia Long thùy mị dễ thương Quỳnh Châu, nàng hay kể những buổi hẹn hò hứng thú của Giáng Lê bạn nàng và họa sĩ Nguyên Đài nổi tiếng. Có lẽ nàng kể để kín đáo khuyến khích tôi tiến xa hơn về mặt tình cảm, nhưng tôi giả bộ ngu ngơ không đáp ứng. Trong khi Giáng Lê công khai sa mê Nguyên Đài bằng mối tình cuồng nhiệt, tôi yêu Quỳnh Châu bằng mối tình câm, không dám và không thể thố lộ. Vì chỗ dạy kèm là phương tiện sinh sống và tự ái thanh niên không cho phép tôi lợi dụng hoàn cảnh thuận lợi để chiếm quả tim cô học trò ngây thơ. Vả lại, nàng là em bạn tôi, tỏ tình mà không được đáp lại thì không những khổ đau vì tình mà còn mất bạn. Sau gần chín năm làm quân tử gàn, tôi xăm mình tỏ tình lần đầu tiên bằng cách xin bàn tay nàng, và một tháng sau, chúng tôi lấy nhau, cưới hỏi cùng ngày. Giáng Lê và Nguyên Đài đã nên duyên vợ chồng từ lâu.

Nguyên Đài sinh năm 1939 ở phố Thu Xà tỉnh Quảng Ngãi và là con trưởng trong một gia đình sáu anh chị em. Ông chọn bút hiệu “Nguyên Đài” một cách tinh nghịch và lạ đời: lật tự điển cầu âu hai lần, lần đầu bắt gặp chữ “Nguyên,” và lần sau bắt gặp chữ “Đài.” Ông lớn lên ở Sài gòn, theo học trường Cao đẳng Mỹ thuật ở Gia Ðịnh, rời trường trước khi tốt nghiệp, và là hội viên sáng lập và tổng thư ký hội Họa sĩ Trẻ Việt nam (“HHSTVN”) thành lập năm 1965. Đến với HHSTVN, ông mang theo tầm vóc của một họa sĩ từng có tác phẩm trong nhiều cuộc triển lãm cá nhân và chiếc huy chương bạc đoạt được trong cuộc triển lãm Hội họa Mùa Xuân 1961. Ngoài lãnh vực hội họa, ông viết văn và làm thơ, cho xuất bản tập truyện ngắn Sợi Tóc Ngàn Năm, và giữ phần trình bày và minh họa các tác phẩm tiền chiến do nhà xuất bản Cảo Thơm in lại. Giữa những hoạt động sôi nổi, ông bất thần quay về sống ở Quảng Ngãi để, theo lời ông, trốn quân dịch và tránh né ái tình.

Trước đó, có lần Nguyên Đài mang tới phòng triển lãm bức tranh ưng ý nhất trong số hơn một trăm bức tranh đã vẽ tựa là “Chân Dung của Lê.” “Lê” ở đây có lẽ là người đàn bà mà ông về Quảng Ngãi trốn lánh vì lúc này Giáng Lê còn là cô bé học lớp 1 tiểu học. Mười năm sau, do định mệnh đẩy đưa, Giáng Lê và Quỳnh Châu tò mò lạc bước vào phòng triển lãm của Trung tâm Văn hóa Pháp đang chưng bày tranh các họa sĩ trong HHSTVN. Hai cô mải mê xem tranh cả buổi; trên đường về, Quỳnh Châu bình phẩm,

“Hội ‘Họa sĩ Trẻ’ mà sao thấy toàn ông già, ông nào ông nấy già cúp bình thiếc?”

Giáng Lê đâm ra mê tranh Nguyên Đài rồi yêu luôn tác giả, bất chấp sự chênh lệch đáng kể về tuổi tác. Dù bị gia đình cấm đoán, cô thường trốn học và bỏ đi lễ nhà thờ để đến nơi hẹn hò với ông. Ông đưa cô đi ăn phở bình dân, uống nước mía lề đường, và lặng yên nhìn cô hồn nhiên ăn uống. Họ cùng nhau đến phòng triển lãm La Dolce Vita trong khách sạn Continental, nơi trưng bài những tác phẩm do HHSTVN tuyển chọn. Cô riu ríu theo ông ra quán cà-phê vỉa hè ở góc đường cạnh phòng triển lãm, quán La Pagode ở góc đường Lê Thánh Tôn và Tự Do, hay quán cà-phê Givral ở góc đường đối diện với khách sạn Continental để ngồi trong màn khói thuốc dày yên lặng nghe ông và đôi ba anh bạn nghệ sĩ nói huyên thiên về tác phẩm đang hay sắp thành hình. Cô đến căn gác trọ của ông và ngoan ngoãn ngồi làm mẫu cho ông vẽ. Bức tranh ấy được ông quý báu nâng niu trong suốt quãng đời còn lại.

La Pagode là nơi lui tới ưa chuộng của ký giả và văn nghệ sĩ Sài gòn, hầu hết thích phô trương và ngồi ngắm thiên hạ mà lại nghèo nên đến quán chỉ mang theo (hay chỉ có) số tiền vừa vặn đủ trả cho thức uống sẽ gọi. Một chiều Chủ Nhật, Giáng Lê trốn đi lễ nhà thờ đến La Pagode với Nguyên Đài, có bạn ông là thi sĩ Trần Anh Tuấn. Cô gọi món sữa tươi độc đáo của quán và uống cạn ly khá nhanh, nhà thơ làm màu hỏi cô có muốn uống thêm không, và cô thích sữa nên ngây thơ dạ. Áng chừng đến giờ tan lễ, cô giục Nguyên Đài ra về, nhưng ông cứ lần chần, không gọi bồi tính tiền. Sau này cô khám phá ra vì ly sữa uống thêm mà ông phải ngồi làm va li trong quán, trong khi bạn ông hớt hơ hớt hải chạy qua nhà sách Khai Trí bên đại lộ Lê Lợi tìm người quen hỏi mượn tiền.

Giống như nàng Giáng Kiều trong truyện Bích Câu Kỳ Ngộ từ trong tranh bước ra làm vợ chàng thư sinh Tú Uyên, Giáng Lê bước ra khỏi gia đình làm vợ Nguyên Đài. Họ sống rất hạnh phúc và có ba đứa con tuyệt vời: cu Bi, bé Búp, và bé Sài gòn. Sau năm 1975, nghệ thuật hội họa thực sự không còn đất sống, ông xoay qua làm tranh sơn mài bán cho du khách và xuất cảng, tương đối đủ sống. Vợ chồng ông có khả năng thỉnh thoảng mời vài ba người bạn văn nghệ sĩ nghèo xác xơ đến nhà họp mặt và chia xẻ bữa cơm chiều đạm bạc. Những dịp gặp nhau, cả bọn cùng nhau đờn ca xướng hát và ngâm thơ cho quên bớt cuộc sống nhọc nhằn của thời kỳ bao cấp, và nàng mãi mãi là “người đẹp trong tranh” trong lòng bạn bè văn nghệ sĩ.

Nguyên Đài và gia đình vượt biên và định cư tại San Diego ở nam California. Cuối thập niên 1990, ông qua đời năm 60 tuổi, khi các con bắt đầu khôn lớn và Giáng Lê, người bạn đời tri kỷ trong 25 năm dài, còn là một thiếu phụ trung niên trẻ đẹp. Mãn tang chồng, nàng gặp điêu khắc gia và họa sĩ Phan Thái Trang cùng trang lứa và quyết định đi thêm bước nữa. Có một điều không được như ý: Anh ở tận bên Gia Nã Đại. Nàng phải rời San Diego, xa con, và sang xứ “đất lạnh tình nồng” cho cuộc sống lứa đôi mới.

* * *

Trang sinh năm 1955 tại làng Long Cang bên bờ sông Vàm Cỏ thuộc tỉnh Long An và sống với ông bà nội. Từ ngày còn bé, anh đã có khiếu dùng đất sét nắn đồ chơi và các vật chung quanh. Năm lên tám, anh theo ông bà tản cư lên Sài gòn, học trung học ở trường Pétrus Ký, và ngoài giờ học, học thêm kỹ thuật vẽ. Anh thi đậu vào trường Cao đẳng Mỹ thuật ở Gia Ðịnh và mất sáu năm mới tốt nghiệp vì năm 1975, khi Việt Cộng vào, trường sở đóng cửa hai năm cho sinh viên học tập chính trị. Vài tháng sau khi ra trường, anh tìm đường vượt biên, đến trại tỵ nạn Songkhla ở Thái Lan, được Gia Nã Đại tiếp nhận, và định cư ở Toronto. Ở đây, anh không ngừng vẽ tranh và nắn tượng và được nhiều người biết tiếng, nhưng đó chỉ là nghề tay trái. Nghề chính là trang trí nhà cửa, và anh khá thành công về mặt tài chánh.

Ngày đến với Giáng Lê, Trang lận lưng hai tờ giấy giá thú hết hiệu lực với hai bà vợ người Việt. Bà thứ nhất sống ở Hoa kỳ với cô con gái. Bà thứ hai sống ở Toronto, có hai đứa con trai, và sau khi ly dị, đi học lấy bằng dược sĩ rồi kết hôn với một người đàn ông gốc Trung Đông. Trang tỏ ra là người đàn ông cứng cỏi và có bản lĩnh: giận hai bà mẹ bẩy gan, không đếm xỉa tới ba đứa con, và không thèm cấp dưỡng cho chúng. Anh rước cô dâu mới về dinh là ngôi nhà lớn trên đồi ở thị trấn nghỉ mát mùa hè East Gwillimbury cách Toronto khoảng 60 cây số về hướng bắc. Ngôi nhà do anh tự xây và trang trí, mặt tiền dựng cột điêu khắc giống như trụ đền Parthenon ở Athens, thủ đô Hy Lạp; đền xây vào thế kỷ thứ năm trước Tây lịch và trước kia dùng thờ nữ thần Athena.

Trong cộng đồng người Việt ở Bắc Mỹ, Trang nổi tiếng nhờ tác phẩm “Thuyền Nhân.” Đó là tượng mẹ bồng con bằng đồng lớn bằng người thực dựng ở đài tưởng niệm “những người đã bỏ mình trên đường đi tìm tự do” ở Ottawa, thủ đô Gia Nã Đại, vào ngày 30 tháng Tư năm 1995. Hai mươi năm sau, Trang và 12 nhân sĩ người Việt khác ở vùng Toronto đứng ra vận động xây cất một tượng đài thuyền nhân quy mô để tri ân nhân dân Gia Nã Đại đã nhận lãnh và đùm bọc thuyền nhân trong mấy mươi năm qua. Trong đơn xin đất và giấy phép ở Mississauga, một thành phố lân cận của Toronto, nhóm người này dùng hình của pho tượng để bàn bằng thạch cao của anh để mô tả tượng đài. Tuy nhiên, không ai thích mẫu tượng này vì nét mặt của hai vợ chồng và đứa con trai trong tượng trông ghê rợn như thể họ đã chết bạo chết thảm. Nhưng anh cương quyết, “Tôi là nghệ sĩ đã cảm xúc như vậy. Nó phải như vậy, không thể đổi khác.”

Sau nhiều tháng tận lực làm việc, nhóm vận động được thành phố Mississauga chấp thuận và dành cho khoảnh đất trước thư viện Burnhamthorpe để làm tượng đài. Khi họ nhóm họp cộng đồng để bầu ban quản trị Ủy ban Vận động Xây dựng Tượng Đài Thuyền Nhân (“UBXDTĐTN”) để phân nhiệm, gây quỹ, và xúc tiến xây cất, Trang không tham dự. Anh nói UBXDTĐTN đã dùng mẫu tượng của anh để xin đất và giấy phép và do đó bắt buộc phải dùng mẫu tượng đó. Anh lại đòi giá trên trời – 150,000 Gia kim, vượt xa khả năng gây quỹ của UBXDTĐTN. Hơn nữa, anh nhất định bán tượng chứ không bán tác quyền và sẽ dành quyền đúc thêm tượng đem bán cho nơi khác. Chính quyền thành phố Mississauga không chấp nhận điều này vì theo hợp đồng và giấy phép, cộng đồng Việt nam sẽ cho đứt tượng đài, kể cả pho tượng đồng, làm quà tặng cho thành phố. Do đó, ủy ban bác bỏ đòi hỏi của anh.

Anh khiếu nại với thành phố Mississauga và tự nhận mình, không phải UBXDTĐTN, là đại diện hợp lệ của cộng đồng, nhưng chỉ mất công toi vì không thể chứng minh khả năng gây quỹ xây cất tượng đài. Anh uất ức quậy tùm lum, gửi bài đăng trên các báo Việt ngữ và post bài lên website cũ của nhóm vận động đầu tiên trách mắng UBXDTĐTN, và trở thành black sheep (“con cừu ghẻ”) của cộng đồng. Đường ta, ta cứ đi, UBXDTĐTN tiến hành bằng cách mở cuộc thi mẫu tượng và trao giải 30,000 Gia kim cho tác phẩm xuất sắc nhất sẽ dùng cho tượng đài.

Trang đặt hy vọng vào một dự án khác mà anh cho là sáng giá hơn tượng đài Mississauga nhiều. Trong hơn mười năm, một nhóm nhân sĩ người Việt ở nam California vận động gây quỹ thành lập Nghĩa trang Biên Hòa Hải ngoại (“NTBHHN”). Một người cầm đầu ủy ban vận động xây dựng là bác sĩ và ca sĩ Chung Trinh, một người hâm mộ Trang hết mình. Qua nhiều lần gây quỹ trên đài truyền hình và trong các buổi đại nhạc hội, cuối năm 2012 ủy ban mua được khu đất 55 mẫu Anh ở gần Adelanto, một thành phố ở nam California thuộc vùng sa mạc Mojave, để làm đất nghĩa trang. Adelanto cách Los Angeles khoảng 85 dặm Anh về hướng đông bắc.

Theo chương trình dự trù, NTBHHN sẽ tái tạo pho tượng “Thương Tiếc” của điêu khắc gia Nguyễn Thanh Thu ở Nghĩa trang Quân đội Biên Hòa trước năm 1975, dựng nhiều tường đá đen khắc tên các chiến sĩ đã bỏ mình vì lý tưởng tự do, và tạc tượng năm vị tướng tuẫn tiết ngày 30 tháng Tư năm 1975: Nguyễn Khoa Nam, Phạm văn Phú, Lê văn Hưng, Trần văn Hai, và Lê Nguyên Vỹ. Nếu và khi hoàn tất, dự án này sẽ là ngón đòn song chỉ chọc sâu vào cặp mắt của Hà nội.

Trang bay xuống San Diego gặp Chung Trinh để thảo luận dự án NTBHHN. Ông này rất bi quan về việc gây quỹ và cho biết ủy ban vận động cao tay lắm là trả được một phần rất nhỏ giá tiền anh đòi cho việc thực hiện công tác điêu khắc. Trong khi nhà điêu khắc quá lục tuần thất vọng tràn trề, một người đàn bà khoảng dưới 40 tuổi tìm cách làm quen với anh và cho biết đã hâm mộ tài năng của anh từ lâu. Nàng ở Đà Nẵng sang Hoa kỳ du lịch, khá đẹp, độc thân, và ăn nói duyên dáng. Nàng hết lòng chiều chuộng và dâng hiến, và rủ anh về Sài gòn sống cho . . . sướng đời. Anh ừ liền cái rụp và bay thẳng từ San Diego về Sài gòn, không thèm trở lại Gia Nã Đại. Ngôi nhà to lớn ở East Gwillimbury, anh nhờ người anh ruột bán giùm. Hớn hở đút đầu vào vòng dây thòng lọng êm ái của Hà nội.

Giống như nàng tiên Giáng Kiều trong tích xưa, Giáng Lê không thể bước vào lại trong tranh. Nàng bay về chốn cũ, giận căm kẻ phàm phu tục tĩu, và sống lại những ngày thần tiên hạnh phúc của một kiếp xa xưa.

Nguyễn Ngọc Hoa

Ngày 18 tháng Mười, 2023

***

Truyện ngắn "Đôi Bạn Đôi Đường" (Tháng Giêng 2014) -- Nguyễn Ngọc Hoa

Mời đọc truyện ngắn thứ mười bảy

trong

loạt truyện "Ra Đứng Ngõ Sau," hay Tập Truyện Nguyễn Ngọc Hoa X.

Truyện ngắn "Đôi Bạn Đôi Đường" được viết cách đây đúng mười năm, đã phổ biến vài lần trước đây, và cũng đã được nhiều thân hữu ưa thích, nhưng chúng tôi đã ngần ngại không dùng trong các Tập Truyện Nguyễn Ngọc Hoa bởi lẽ truyện ngắn này dài hơn giới hạn 2,500 chữ mà chúng tôi tự đặt ra cho các truyện ngắn được ấn hành của mình. Nay xin có một ngoại lệ vì người bạn chúng tôi, nhân vật chính trong câu chuyện kể lại, vừa qua đời tháng Mười vừa qua. Để tưởng niệm một người bạn thân trên 60 năm qua.

https://dconnect.co.jp/friend/tacbut/nv-hoa.html

https://dconnect.co.jp/friend/

***

Trước thềm năm mới, xin chúc quý thân hữu và quý quyến một năm Giáp Thìn dồi dào sức khỏe, đầy may mắn, và thịnh vượng.

***

Đôi Bạn Đôi Đường

Truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Hoa

Giữa tháng Mười, thời tiết North Dakota chớm vào cuối thu và buổi sáng se lạnh. Đã đến lúc vợ chồng tôi về Texas tạm trú qua mùa đông. Tôi háo hức vì sắp gặp người bạn thân là Công ở Dallas nằm trên đường di chuyển bắc - nam. Tôi gọi Công trên điện thoại di động,

“Mày đang ở đâu? Tuần sau tao ghé Dallas, gặp nhau được không?”

“Tau đang ở Wichita Falls, cách nhà chừng ba tiếng đồng hồ,” Công điềm đạm trả lời, khác hẳn giọng nói hấp ta hấp tấp của tôi.

“Khi nào về nhà?”

“Không biết, nhưng chắc còn lâu lắm,” vẫn cái giọng trầm đều, không cảm xúc.

“Mày làm gì ở đó?”

“Tau đang ở chùa,” Công ngập ngừng.

“Không lẽ mày đi tu?”

“Đúng vậy, tau đã xuất gia bốn tháng trước.”

Tôi không ngạc nhiên mà chỉ ngỡ ngàng trước cái tin đột ngột. Như đọc được ý nghĩ của tôi, Công nửa đùa nửa thật,

“Chừ mi phải gọi tau bằng ‘thầy’ xưng ‘con’ đàng hoàng đó nghen.”

“Mày tu chứ tao có tu đâu mà ‘thầy’ với ‘bà’!”

“Nhưng ‘mày tau’ với sư là không kính trọng tam bảo,” lần này Công nói thật, cương quyết như trong bao lần tranh luận trước đây.

Tôi lúng túng nhưng không chịu thua,

“Năm mươi mốt năm nay, tao chỉ biết mỗi một cách xưng hô với mày.”

“Nhưng chừ mi nói chuyện với sư!”

“Thôi chúc mày mau thành chánh quả. Hẹn gặp sau,” tôi cúp điện thoại mà không biết mình buồn hay vui.

* * *

Đầu niên khóa 1962-63, tôi và Công được xếp ngồi cạnh nhau ở dãy bàn đầu lớp đệ tam (lớp 10) B3 trường Quốc Học Huế. Biết tiếng nhau từ trước vì cùng đứng đầu bảng trong kỳ thi Trung học đệ nhất cấp, chúng tôi thân nhau từ ngày đầu tiên. Tôi lên từ trường (trung học đệ nhất cấp) Hàm Nghi trong Thành Nội, trong lúc Công từ lớp đệ tứ (lớp 9) cuối cùng ở Quốc Học sau đó chỉ còn đệ nhị cấp (đệ tam trở lên). Trong số mười ba lớp đệ tam ban B (Khoa học Toán), B1 đến B6 là lớp Pháp văn “sinh ngữ” (ngoại ngữ) chính, B7 đến B13 Anh văn “sinh ngữ” chính.

Công gầy mà chắc chắn, khuôn mặt khắc khổ, giọng Huế trầm và chậm rãi mà cương quyết. Kém Công một tuổi, tôi mang khuôn mặt búng ra sữa, láu táu và ồn ào, cãi với ai thì nhất định cãi đến kỳ cùng. Công quê ở Phú Lộc gần núi Túy Vân, sống ở Huế từ lúc sinh ra, và được nung đúc thành một Phật tử thuần thành; cha làm công chức, rất gần gũi với con. Tôi sinh ở ngoài vĩ tuyến 17 di cư vào Nam, học tiểu học ở trường công giáo khi gia đình di chuyển khắp miền Trung, và rất ít khi sống gần cha là một sĩ quan cao cấp đang đóng đồn ở Ban Mê Thuột. Buổi chiều sau giờ học, tôi thường theo Công lên chùa học đạo với thầy; Công say mê nghiên cứu Phật pháp, và tôi hay chất vấn thầy làm sao đạo Phật áp dụng vào đời.

Hai đứa đều học giỏi, giỏi toán hết chỗ chê. Giờ ra chơi, chúng tôi dắt nhau đi quanh sân trường luận anh hùng. Những học sinh đệ tam có tiếng học giỏi như thằng Đình cùng lớp B3, thằng Tuấn B7, thằng Kim B9, v.v. đều bị xếp vào cao thủ hạng ba, nhưng không có hạng nhất hay hạng nhì. Vì tôi và Công không biết ai giỏi hơn!

Đệ tam là lớp ăn chơi vì không phải năm thi và chương trình học không liên quan trực tiếp đến lớp thi là đệ nhị (lớp 11) và đệ nhất (lớp 12). Tuy nhiên, tôi và Công ngày đêm thi nhau học gạo chết bỏ, cố gắng hơn bạn để mong đạt tới danh hiệu “cao thủ hạng nhất,” mà ngoài mặt làm bộ nhởn nhơ ta đây không thèm học.

* * *

Biến cố Phật giáo năm 1963 đã đưa cuộc đời tôi sang một ngả rẽ khác. “Luông tuồng và lóc lách” (lời của mẹ), tôi tham dự các hoạt động của tập thể Phật tử Huế và chứng kiến mọi diễn biến trong ngày Phật đản ấy. Vì những điều tai nghe mắt thấy không phù hợp với những điều “mấy thầy” tuyên bố hay chính phủ thông tin, trong những ngày kế tiếp tôi gân cổ cãi nhau với người lớn về những sự kiện thực sự xảy ra và nhiều lần bị đe dọa. Lo sợ cho sự an toàn của thằng bé, mẹ đi tới một quyết định quyết liệt: đưa gia đình vào Ban Mê Thuột ở với cha.

Xa mặt nhưng không cách lòng, tôi và Công viết thư cho nhau hàng tuần, thiết tha như đôi tình nhân. Mở đầu thư bằng tiếng gọi trìu mến,“Công thương,” tôi thường thuật những chuyến thám hiểm vào rừng núi Ban Mê Thuột buồn muôn thuở bụi mù trời; những sinh hoạt trong lớp nam nữ học chung, điều mà ở Huế không có; và các bạn cùng lớp lớn tuổi hơn và mến chuộng anh học trò thông minh nhất nam tử nói tiếng Huế trọ trẹ khó nghe. Ngoài những lời lẽ nhớ bạn, Công kể những lần về làng đưa cô bồ ra đụn cát ngồi bên nhau trò chuyện và ngắm trăng, hay lên chùa Túy Vân thọ giáo và xin thầy cho quy y nhưng thầy không đồng ý khuyên nên sống ngoài đời phục vụ thế gian.

Tuy nhiên, phần chính của những bức thư dày cộm với chữ nhỏ lăn tăn trên hơn một chục tờ giấy mỏng là đề toán đưa ra để đố bạn và bài giải cho các bài toán đố trước, như các nhà toán học Âu châu đầu thế kỷ 18 thách thức nhau chứng minh những bài toán nan giải.

Để theo kịp bạn, tôi xin cha cho người về Sài gòn tìm mua tất cả sách toán, cả sách giáo khoa lẫn sách bài giải, bày bán trong nhà sách. Tôi làm hết toán, lựa ra những bài khó nhất, thay đổi cho phức tạp hơn, loại bỏ các câu hỏi trung gian tác giả dùng để hướng dẫn cách giải, và chỉ chừa lại câu hỏi cuối cùng làm thành đề toán gửi về Huế cho Công.

Sách bán trên thị trường không có nhiều toán khó, tôi nhờ đến tàng lâu các là kho sách cổ bằng tiếng Pháp thừa hưởng của các ông chú bác họ, sách họ học thời Quốc Học còn là trường Khải Định. Ngoài một số sách thông dụng, bí kíp võ học của tôi là bộ sách giáo khoa của François Brachet và Jean-Auguste Dumarqué, gọi tắt là “cuốn Brachet,” ấn bản 1932. Ông chú tặng tôi bộ sách mà dặn đi dặn lại,

“Toán Brachet khó điếc lỗ tai; mi đừng phí thì giờ nhiều, không có lợi mô!”

Chú tôi nhầm – bộ sách Brachet rồi cũng hết toán khó! Cuối cùng viện đến độc chiêu là cuốn sách toán có bài giải bằng tiếng Pháp xưa thật là xưa, mất bìa và mấy trang đầu tiên nên không biết tên tác giả và năm ấn hành; chỉ biết là toán khó cả họ không ai dám rớ tới. Anh tôi học trên hai lớp, thấy tôi nghiền ngẫm cuốn sách này, le lưỡi phục lăn,

“Tau mà hiểu được bài toán mô trong nớ thì tau xế liền!” “Xế” tiếng lóng nghĩa là chết.

Cuộc tranh tài kéo dài suốt hai năm đệ nhị và đệ nhất; tôi học bài và làm toán hầu như 24 tiếng đồng hồ mỗi ngày. Khi chưa giải được bài toán, tôi ghi hay vẽ lại trên tờ giấy, xếp bỏ túi; rảnh rỗi mở ra xem, và nhiều khi cách giải hiện lên trong giấc ngủ.

Trong lúc tôi sống an bình và yên tâm học tập ở cao nguyên, Công bị xáo trộn bởi những cuộc biến động chính trị ở miền Trung, học sinh sinh viên xuống đường bãi khóa liên miên. Trong kỳ thi Tú tài II ở Nha Trang (Ban Mê Thuột tỉnh nhỏ không có hội đồng thi) tôi đậu ưu mà ở Huế Công đậu bình thứ, kết quả khiêm nhường nhưng chứng tỏ khả năng của Công không thua kém tôi.

* * *

Cuối năm đệ nhất, Công viết, “Tau thấy trong các ngành học, kỹ sư điện là ngành dùng toán cao nhất.” Đó là ngành Công lựa chọn, và tôi không có lựa chọn nào khác. Tôi xin cha nhờ người về Sài gòn nộp đơn thi vào trường Cao đẳng Điện học. Mẹ thắc mắc,

“Răng con không nộp đơn thi vô các trường khác?”

“Dạ như trường mô?” tôi bực bội hỏi mẹ.

“Trường Y khoa hay Nông Lâm Súc chẳng hạn.”

“Con không thích học mấy ngành nớ.”

“Nhưng lỡ con thi vô trường nớ không đậu thì răng?”

“Răng mà rớt được?”

“Biết mô đó, học tài thi phận mà con!”

“Nếu không vô được trường Điện, con ghi danh học toán ớ Đại học Khoa học; trường ni không thi tuyển,” tôi bướng bỉnh như mọi khi.

Trong số 25 học sinh được chọn vào vào ban Kỹ sư Điện, tôi xếp hàng thứ ba. Tôi tức mình ấm ức cho đến khi biết hai người đứng trên tôi đã có “chứng chỉ” Toán Đại cương hay Toán Lý Hóa trong chương trình cử nhân khoa học. Công đậu hạng mười, thấp hơn tôi vì bài thi có môn vật lý là sở trường của tôi. Ngạc nhiên nhất là tên hai thằng đệ tam B3 khác cũng xuất hiện trên “bảng vàng”: Đình đậu hạng 18 và Phan (ngày trước không được xếp vào hàng cao thủ) đậu chót; ngoài ra không còn ai ở Huế. Chắc hẳn nhờ sự thi đua học hành với Công mà hai đứa này giỏi hơn, đủ để trúng tuyển.

Bọn sinh viên chân ướt chân ráo chúng tôi mong chờ buổi học giải tích, môn toán chính, đầu tiên với giáo sư Thế. Ông là trưởng ban Khoa học Cơ bản có nhiệm vụ giảng dạy kiến thức tổng quát mà sinh viên kỹ sư ngành Điện, Công chánh, và Công nghệ đều học chung. Dạy luyện thi tú tài nổi tiếng khắp Sài gòn và là tác giả bộ sách toán trung học bán rất chạy, ông được sinh viên ngưỡng mộ và xưng tụng là “cây đại thụ của ngành toán học áp dụng Việt nam.”

Còn bỡ ngỡ với giảng đường đại học, tôi lật lướt qua tập cua (cours, tức là bài giảng) in ronéo (một kỹ thuật in bằng cách đánh máy trên giấy sáp gọi là stencil, ráp lên máy quay ronéo, và dùng mực in thành nhiều bản) và lơ đãng nghe giáo sư giảng bài. Chương Dẫn Nhập gồm những ý niệm cơ bản đặt nền tảng cho môn học – dễ òm! Bài giảng kết thúc, sinh viên mừng rỡ vì sắp được ra về sớm. Bất ngờ, Công lễ phép đưa tay lên,

“Thưa thầy, con thấy những ý niệm trong chương này không đồng nhất.”

Ban đầu tươi cười nghe Công trình bày lập luận của mình, mặt giáo sư dần dần đổi sang màu đỏ ửng. Công vừa dứt lời, ông chỉ mặt lớn tiếng,

“Anh đọc những sách nhảm nhí về các tà thuyết toán học. Lập luận của anh là do mấy nhà toán học Đức đi sai đường vào cuối thế kỷ 19 đưa ra.”

Giáo sư mắng một tràng dài; Công ấp úng không nên lời thì thằng bạn rắn đầu nhảy vào cứu bồ. Tôi đưa tay xin phát biểu,

“Thưa thầy, con biết chắc nó chỉ học bài của thầy chứ không hề đọc sách vở nào khác. Thầy mắng mà không giải thích nó sai ở chỗ nào.”

Có tiếng xầm xì biểu đồng tình của Đình và Phan (đệ tam B3 ủng hộ phe ta!) cùng vài sinh viên khác ngồi sau lưng tôi. Giáo sư nổi giận, chĩa mũi dùi sang chàng anh hùng rơm điếc không sợ súng,

“Anh tên gì, học ngành nào?”

Giáo sư ghi tên tôi và ra lệnh,

“Ngồi xuống, không được hỗn láo!”

Nói xong, ông xếp sách vở vào cặp, lẳng lặng bước ra. Giảng đường gần chín mươi sinh viên im phăng phắc. Tôi biết những ngày khó khăn của mình bắt đầu.

Thực vậy, vào giờ hỏi bài (hàng tuần sinh viên được chia thành những nhóm nhỏ, mỗi nhóm được một vị giáo sư hay giảng viên sát hạch khả năng) tôi được giáo sư Thế chiếu cố tận tình với những bài toán khó nhất, thường không có trong tập cua cho sẵn.

Học đại học mà bị thầy trù là kể như tiêu đời! Tôi biết vậy nên cậy vào chiến lược cũ: lùng kiếm trong các nhà sách Khai Trí trên đường Lê Lợi, Xuân Thu đường Tự Do, và American Bookstore đường Nguyễn Huệ mua hết sách toán đại học bằng tiếng Việt, Pháp, hay Anh. Sách Sài gòn không có nhiều nhưng đủ cho tôi bận rộn trong hai tháng đầu tiên.

Mặt khác, tôi xin cha đánh điện sang Paris nhờ ông chú họ kỹ sư vào khu La-tinh vét sạch sách bài giải toán, mới lẫn cũ, dành cho lớp Toán Cao đẳng (Mathématiques supérieures) và lớp Toán Đặc biệt (Mathématiques spéciales) là hai lớp chuyên dạy toán cho sinh viên luyện thi vào các trường lớn của Pháp như trường Bách khoa, trường Cao đẳng Sư phạm, trường Cầu Cống, trường Cao đắng Điện học, v.v. Trình độ toán của hai lớp này ngang hàng với hai năm đầu trường kỹ sư.

Nhờ hai năm khổ luyện ngày đêm, học mờ người, và làm hết toán trong đống sách tiếng Pháp, bị giáo sư quay đến nơi đến chốn mà chưa lần nào tôi bị bí. Công nhàn nhã học giải tích như đùa bỡn; thỉnh thoảng chất vấn khiến giáo sư Thế bối rối và hẹn lần sau giải đáp, có khi quên mất luôn.

Giáo sư Thế đã biên soạn và ấn hành Giải tích Đệ nhị Niên, cuốn sách Việt ngữ duy nhất về toán áp dụng cao cấp và là niềm hãnh diện sâu xa của ông. Cuối năm học thứ hai, khi chúng tôi sắp rời ban Khoa học Cơ bản về trường ĐIện học chuyên môn, ông gặp riêng Công,

“Tôi định tái bản cuốn Giải tích nếu hè này anh giúp tôi hiệu đính; chúng mình đứng tên chung.”

“Cám ơn thầy cho con cộng tác, nhưng con đang bận rộn nghiên cứu kinh Pháp hoa của nhà Phật,” Công trả lời không do dự; kinh Pháp hoa, tức là kinh Diệu pháp Liên hoa, là bộ kinh Đại thừa quan trọng nhất và chứa đựng những quan điểm chủ yếu của Phật giáo Đại thừa.

* * *

Sau khi tốt nghiệp, Công đi Hoa kỳ học cao học điện toán, một ngành tương đối mới mẻ, và tôi ở trong nước dạy học và sửa soạn luận án tiến sĩ kỹ sư về truyền sóng. Xa nhau nửa vòng trái đất và nghiên cứu hai lãnh vực khác biệt nhưng ngựa quen đường cũ, chúng tôi trao đổi toán đố như trước. Tôi phát biểu các hiện tượng truyền sóng thành bài toán, và Công thách tìm các công thức lập đi lập lại (iterative formula) trong khoa giải tích số trị để thảo chương vào máy điện toán và tính kết quả bằng số.

Tháng Tư năm 1975 bỏ nước ra đi, tôi trôi giạt về North Dakota làm kỹ sư kế hoạch cho công ty tiện ích; Công đã ở Dallas từ mấy năm trước, vừa học tiến sĩ vừa làm việc trong nha Nghiên cứu Điện toán của hãng Texas Instruments, một hãng điện tử lớn bậc nhất thế giới. Chúng tôi nói chuyện qua điện thoại viễn liên hàng tuần, và mỗi kỳ nghỉ hè tôi lái xe xuống Texas thăm bạn.

Công làm việc mà hàng ngày tà tà xách cặp đi học, cuối tháng vào sở lãnh lương. Qua các tạp chí kỹ thuật, tôi biết Công đang hoàn tất lý thuyết nền tảng cho phương pháp thảo chương mới mà nhờ đó máy điện toán Dòng Dữ kiện (Dataflow computer, tên do Công đặt ra) có thể thực hiện được. Các nhà nghiên cứu bấy giờ gọi phát minh này là “Máy Điện toán Công” (“Công’s Computer”). Đó chính là hệ thống điều hành của những máy siêu điện toán ngày nay.

Một đêm hè năm 1978, xuống thăm Công tôi giúp bạn duyệt lãm bài thuyết trình hôm sau Công trình bày với Hội đồng Quản trị Texas Instruments. Tối hôm sau, không nghe Công đề cập tới cuộc họp ban ngày, tôi dọ hỏi,

“Hôm nay thuyết trình ra sao?

“Cũng được,” Công miễn cưỡng trả lời.

“Sao mày được vinh hạnh mời ra hội đồng quản trị?”

“Bọn hắn trả tiền cho tau đi học PhD cốt để dùng kết quả công trình nghiên cứu đó,” Công uể oải nói.

“Dĩ nhiên. Mình làm công, ăn cơm chúa múa tối ngày mà!”

“Bọn hắn cần biết dự án máy điện toán Dòng Dữ kiện có khả thi hay không trước khi chấp thuận ngân sách chế tạo và đưa ra thị trường.”

“Rồi mày nói sao?”

“Dự án thực hiện được, nhưng hiện tại tau bận chuyện riêng nên không có thì giờ nghiên cứu thêm.”

“Sao bỏ qua cơ hội bằng vàng như vậy?”

“Mi thấy đó, tau đang nghiên cứu viết sách chứng tỏ Phật giáo không những là tôn giáo dân chủ hoàn hảo mà còn là triết lý vô cùng khoa học. Thì giờ mô mà lo chuyện bao đồng!”

Lặng người nhưng tôi cố vớt vát,

“Hay là mày để ra một hai tuần viết ra dự án nghiên cứu đó cho tao?”

“Để làm chi?”

“Tao thuê luật sư lấy bằng sáng chế. Cầm bằng sáng chế trong tay là mình giàu to, thằng IBM không mua thì thằng khác cũng giành mua. Nó không chế để bán thì cũng mua cất giữ cho thằng khác khỏi chế. Sau đó, mày không cần đi làm, dành thì giờ nghiên cứu đạo Phật.”

“Đừng xúi tau vướng vào tam chướng – tham sân si, ba điều trở ngại cho việc cởi bỏ oan nghiệt.”

Tôi nổi giận lớn tiếng,

“Chính mày mới là sân si – giận và ngu tối. Riêng về ‘tham’ thì đây không phải là tham lam lấy của người, kéo nhà người khác về làm chuồng heo mình, mà là ‘tối đa hóa lợi nhuận’ theo thuyết kinh tế của Adam Smith.”

“Kinh tế tư bản khiến người giàu càng giàu hơn, kẻ nghèo càng nghèo thêm?” Công cười mỉa.

“Mày lầm rồi! Khi mọi người được phép hưởng lợi nhuận do công sức của mình làm ra, cái ‘tham’ ấy là động lực khiến họ làm việc hăng say, cố gắng phát minh sản phẩm tân kỳ và hữu ích, và không ngừng cải tiến phương cách làm việc để có hiệu quả hơn và sản phẩm tốt và rẻ hơn. Nhờ cái ‘tham’ Adam Smith, người nghèo cũng được hưởng lợi ích mà mức sống cao hơn.”

Trở về đề nghị của mình, tôi cố gắng một lần nữa,

“Bỏ qua chuyện lợi danh, hoàn tất dự án nghiên cứu là mày đóng góp kiến thức mới cho nhân loại và giúp việc cải thiện đời sống của mọi người, giàu cũng như nghèo.”

“Tau không màng thế sự; mi là Phật tử lầm đường, đừng ép tau tơ vương vào cõi trần tục,” Công nói chắc như đinh đóng cột.

* * *

Hai tuần trước khi tôi lên đường, trận bão tuyết đầu mùa đến sớm bất chợt, đi kèm với cơn lạnh giá chưa từng có trong hơn ba mươi năm. Các tiểu bang miền Trung-Lục địa chuyên về nông nghiệp và chăn nuôi bị ảnh hưởng và chịu thiệt hại nặng nề. Hàng chục ngàn con bò bị chết cóng, và hoa màu vụ mùa thu hư hại hoàn toàn.

Cảnh vật tiêu điều khiến con đường bắc - nam quen thuộc trở nên dài lê thê. Qua khỏi South Dakota đến Nebraska, những cánh đồng bắp chết khô thành rơm rạ xám xịt liên tiếp nối đuôi nhau ở hai bên hàng trăm dặm đường. Cuối ngày thứ hai, đến chặng cuối của đồng bằng trồng bắp ở Kansas, tôi ngừng xe bước xuống ruộng, rưng rưng nước mắt nhìn những trái bắp dài mang những hạt bắp đầy đặn nám đen nằm lẫn trong lá và thân cây cháy khô.

Tôi không xót xa cho nông gia Mỹ vì họ được chính phủ trợ cấp, được mùa hay mất mùa thì lợi tức vẫn ngần ấy. Năm được mùa, thị trường thặng dư mà không bán được bắp thì chính phủ thu mua giữ trong kho dự trữ và sau đó mang viện trợ cho các xứ nghèo. Năm mất mùa, không những không có thực phẩm viện trợ mà giá thực phẩm tăng lên khắp toàn cầu khiến cho các xứ nghèo càng không đủ tiền mua. Hậu quả của trận thiên tai vừa qua là năm tới sẽ có thêm hàng chục hay hàng trăm ngàn người ở các nước Phi Châu chết đói vì thiếu ăn.

Trên quãng đường còn lại, tôi chợt nhận ra sự khác biệt giữa Công và tôi, hai Phật tử với hai lối suy tư khác biệt. Bạn tôi “kính trọng tam bảo” – Phật, Pháp, và Tăng, tôi nghĩ đến “chúng sinh” – tất cả sinh vật. Đối với tôi, tam bảo mà không phục vụ chúng sinh thì tôi thà làm kẻ lầm đường.

Nguyễn Ngọc Hoa

Ngày 16 tháng Giêng, 2014

***

Tags: BÀI GIÁ TRỊ

Tags: GIỚI THIỆU

Tags: TÁC GIẢ

Tags: TÁC PHẨM

Tags: TIN NỔI BẬT

Tags: TRUYỆN NGẮN