HOÀNG THẾ ĐỊNH: HỒI KÝ VIẾT TRÊN GÁC BÚT
Hoàng Thế Định
HỒI KÝ VIẾT TRÊN GÁC BÚT
Chương 3
Thiệp nói:
- Bao giờ mình ăn gì thì ăn, xa nơi hắc ám này đã.
- Tôi thèm ăn phở, nhưng tiền nhà nước chi mình về xe ít
quá.
- Phải ăn ngay, cần thì mình đi ăn mày, đồng bào ta
thương người cải tạo lắm, ít có người từ chối bọn “áo xanh” chúng mình.
Chúng tôi đồng loạt vận quần áo bà ba màu xanh nước biển,
áo quần đều có in bí số trại học tập cải tạo, kẻ đi đất, người đi dép râu. Ai
nhìn cũng biết ngay là tù. Số tiền được cấp phát để “về quê” sau ba năm lao động
học tập cải tạo đủ ăn một bữa, đến vèo một cái, miệng còn chua. Đường về thành
phố Sài Gòn, nay gọi là thành phố Hồ Chí Minh còn xa quá… Chúng tôi đi ăn mày ở
thị xã. Ngượng miệng rất là khó nói. Tôi đùn cho Triệu Bá Thiệp:
- Anh xin đi, anh là luật sư quen ăn nói.
- Bố láo, tôi ăn nói, bào chữa ở tòa án chứ đâu có gào ăn
xin bao giờ… Anh cũng là nhà văn nhà báo quen ăn nói vậy…
- Tôi chỉ gào thét bằng chữ chứ chưa hề lạy ông, lạy bà.
Chúng tôi suýt nữa cãi nhau. Đang đôi co thì có một tay
khác, chú Hạp gọi giật giọng:
- Lại đây đi xe về Sài Gòn, đồng bào thuê nguyên một xe
cho mình.
Tôi ngạc nhiên, nhưng hết ngạc nhiên ngay ví các bà bỏ tiền ra thuê nguyên một chuyến xe than cho chúng tôi về thành phố, là những con buôn chuyên nghiệp, họ chất theo hàng tạ bắp đậu, khoai theo lên xe...
Họ dặn chúng tôi khi nào đến trạm kiểm soát thì đứng lên,
cần thì hô khẩu hiệu, người ta biết cải tạo được tự do sẽ cho xe đi.
Các bà sẽ đóng vai vợ con, mẹ già của các cải tạo viên đi
đón thân nhân “lầm đường lạc lối” về xây dựng lại đất nước làm công dân Việt
Nam lương thiện.
Màn kịch thành công mỹ mãn, cả hai bên đều có lợi. Dựa
vào nhau mà sống. Tôi chia tay “bà vợ hờ” nào đó ở bến xe Văn Thánh. Ở đây bây
giờ là buổi chiều. Bến xe náo nhiệt, ráng chiều đỏ phía miền Tây. Thành phố đối
với tôi trở nên xa lạ, hình như người ta có đông hơn hồi tôi ra đi, những quán
nhậu dài dài hai bên lề đường. Tôi về đâu chiều nay? Tôi không còn vợ con nữa.
Tôi về với mẹ. Tôi nhớ câu hát của Nguyễn Tôn Dục trong trại học tập:
“Mai tôi về.. chắc gì gặp lại…
Mẹ già tôi… tóc trắng bạc sương…”
Nguyễn Tôn Dực vẫn còn ở lại trại học tập cải tạo. Có lẽ tội
anh ta còn nặng. Tay điêu khắc gia Nguyễn Đức Điệp, người chuyên khắc tượng
Chúa, người ta đầy ải anh đến đỗi đã bỏ xác, Chúa đã gọi anh về. Linh hồn anh
được tự do bay bổng lên trời. Bay đến mỏi cánh thiên thần. Cầu cho anh đừng rụng
lông cánh rơi xuống trở lại thế gian. Tôi lầm lũi đi trong buổi chiều tàn với một
ba lô nặng trĩu niềm thống khổ trên lưng.
Tôi vào thành phố, qua Dakao, qua đường Nguyễn Phi Khanh, căn nhà của tôi, tôi đã ở đó, vợ con tôi đã ở đó. Nay thì không còn gì nữa.
Nhưng sao tôi vẫn đến. Tôi ngồi xuống bậc thềm trước cái
song cửa sắt to rộng, mà xưa kia chiếc xe hơi của tôi có thể lái thẳng vào
trong nhà.
Hiện tôi đang ngồi trước căn nhà đó như một tên ăn mày chờ
bố thí. Trong căn nhà đó mọi người đang sinh hoạt. Những người hoàn toàn xa lạ
với tôi. Còn đâu hai đứa con gái nhỏ của tôi reo vui, đứng trong cửa sắt:
- A! Bố về, mở cửa cho bố, mẹ ơi!
Tôi muốn khóc khi nghĩ đến những điều đó. Không còn gì hết.
Con tôi giờ không biết ở phương trời nào. Ngôi nhà này tôi đã mất, dù rằng tôi
biết từng viên gạch, từng cái bể nước, từng miếng gạch men làm bếp, cái cầu
tiêu, buồng tắm, cái bàn viết của tôi kê ở đâu. Con chim trống đã xây dựng nên
cái tổ ấm, nay thì… gió mưa tơi tả.
Tôi không gọi cửa để xin vào thăm lại ngôi nhà xưa, mà chắc
gì họ đã cho vào. Nhưng nỗi đau còn đó, nằm trong đầu tôi. Tôi mất thật rồi, mất
tất cả.
- Tôi lấy vợ do hai bên cùng ưng thuận, có tí ti tình
yêu. Vợ tôi mồ côi cả cha lẫn mẹ sống với ông chú là công chức bưu điện. Sau
này bà ta là con nuôi ông Chu Tử, chủ nhiệm tờ báo Sống. Chúng tôi lấy nhau, thời
gian đó tôi đang làm ký giả cho báo Sống. Việc chúng tôi lấy nhau cũng do ông
Chu Tử giúp đỡ. Vợ tôi chưa từng có của cải hay đồng xu teng hồi môn mang về.
Gia đình tôi có tiền bạc, nhà cửa, xe cộ, kẻ ăn mg làm cũng do một bàn tay tôi
gây dựng, bằng công việc làm của tôi, nghề cầm bút. Bây giờ khép tội tôi là kẻ
ăn cắp tiền bạc thì tôi ăn cắp của ai? Các ông các bà hãy nhìn xem bộ quần áo
bà ta đang mặc trên người cũng do tiền tôi mua sắm..
Còn nguyên nhân tôi lộn xộn đòi ly dị không phải mới có
đây, có từ khi miền Nam này còn thịnh trị, quân đội Mỹ còn ở miền Nam kia. Người
vợ tôi có mộng đi ra nước ngoài để mở tầm mắt nhìn thế giới, nhìn văn minh loài
người không phải người Việt Nam. Vợ tôi đưa ra một đề nghị mà người chồng Việt
Nam nào cũng phải thất kinh.
Bắt chồng phải ly dị, để làm hôn thú với ngoại kiều, chẳng
biết một anh lính Mỹ, anh Tây hay anh thợ điện Phi Luật Tân nào đó. Để ra đi hợp
pháp.
Dĩ nhiên tôi không thể chấp nhận đề nghị đó, một đề nghị
tàn nhẫn, vô nhân đạo, cạn tàu ráo máng, bôi cứt vào mặt chồng. T
huở đó miền Nam này việc đi lấy Mỹ, lấy ngoại kiều là điều
không tốt đẹp gì, một việc bần cùng bất đắc dĩ, việc làm vì hoàn cảnh. Gia đình
tôi không đến đỗi ở trong hoàn cảnh đó. Ông Chu Tử, chủ nhiệm của tôi, người bố
nuôi của vợ tôi, ông là nhà văn, tâm hồn phóng khoáng. Ông phải la vào mặt tôi:
- Anh nên nhớ rằng người ta lấy đĩ về làm vợ, không ai lấy
vợ về cho đi làm đĩ. Nếu anh chiều theo ý cô ấy, tôi không biết anh là con người
gì. Anh bôi cứt vào mặt anh, vào liêm sỉ của anh mà sống được à? Chuyện này
không thể được!
Ngày 30-4 dịp may đến. Quân miền Nam bại trận. Gia đình tôi trốn đi mà đi không thoát. Hôm nay tôi còn ngồi đây… Tôi biết còn nhiều hoàn cảnh bi thảm khác, hơn hoàn cảnh của tôi nhiều mà người ta vẫn còn chịu đựng được. Tôi linh cảm thấy sắp có những chuyện xấu tồi tệ xảy ra cho tôi. Tôi sẵn sàng đón nhận nó.
Tôi trở thành một tên ngoan cố, ngụy biện. Tôi bị điệu lên phường rồi ra khỏi nhà với hai bàn tay trắng. Tôi không gặp hai đứa con tôi. Nhưng tôi cố nhẫn nại chịu đựng, rồi cũng có ngày nhìn lại được chúng. Tôi chỉ không ngờ khi nhìn lại hai đứa trẻ trong hoàn cảnh thảm hại như thế. Trong ai oán, trong nước mắt.
Tôi ngồi mãi ở thềm nhà xưa nhìn lên cây thập tự trên
tháp chuông nhà thờ Tân Định. Bộ quần áo cải tạo bạc màu có nhiều miếng vá vụng
về, cái túi xách nghèo nàn chứa vài món đồ kỷ niệm con con, lương thực không
còn đến một củ khoai. Tôi nhớ con, nhớ những người bạn tù còn ở trong trại, giờ
này kẻng đã đánh vang, tất cả đã phải vào lán trại. Niềm vui cuối cùng của kẻ
tù tội được ngồi bên nhau. Có lẽ bạn tôi đang nghĩ đến tôi, tôi mang những lời
nhắn nhe về cho gia đình họ. Những đứa trẻ xa lạ, con bạn tôi gọi tôi bằng chú
hoặc bác. Còn con tôi, chúng ở phương trời nào? Bây giờ cuối năm hơi lành lạnh.
Trong căn nhà cũ của tôi có tiếng đàn bà:
- Con ra xem ai ngồi ngoài cửa kia!
Có tiếng mở cửa sắt, rồi một cái đầu cô gái ló ra hỏi
tôi:
- Ngồi chi vậy, đi đi, không có gì đâu.
Thân phận tôi bị hạ thấp xuống thêm một bậc nữa. Tôi giải
thích làm gì, tôi đứng dậy và uể oải đi.
Bà Tàu, hàng xóm nhà tôi, nhìn tôi, có lẽ nhận ta, bà ta
lên tiếng:
- Ông về đó à, sao gầy ốm thế, cô ấy đi rồi, bây giờ nhà
ông có chủ khác.
- Cám ơn, tôi biết cả, tôi chỉ về nhìn lại căn nhà xưa một
lần cuối.
- Mời ông vào nhà tôi uống ly nước.
- Xin cảm ơn!
Nhiều năm sau tôi không về lại căn nhà xưa, con đường
quen thuộc xưa. Tôi giữ tiếng reo cười của con tôi vang mãi trong đầu tôi, tôi
không muốn tiếng cười trong sáng ấy lẫn trong những lời rủa sả cay nghiệt của
cuộc đời.
Tôi thất thểu đi trên con đường Nguyễn Phi Khanh, dời xa
dần ngôi nhà mang số 100. Ngôi nhà mà trước đây nổi tiếng Ô Mai Mơ Bắc Việt.
(Pham an Da)
Con đường cũng nổi tiếng theo là con đường ô mai cho lứa
tuổi mộng mơ, mà một thời nhà văn Duyên Anh đã phong cho nó qua những tác phẩm
trong sáng viết cho tuổi thơ ngọc ngà. Bây giờ chính anh ta cũng đang nằm trong
trại học tập cải tạo, trại Gia Trung. Chúng tôi biết tin nhau qua những buổi được
đi thăm nuôi.
Đi hết con đường Nguyễn Phi Khanh, băng qua ngã tư Trần Quang Khải, tôi đi vào đường Trần Khắc Chân. Leo qua hai cây cầu gỗ bắc ngang kinh Nhiêu Lộc xuống cù lao địa phận ấp Đông Ba, nay là Phường 6 quận Phú Nhuận. Tôi trở về ngôi nhà xưa thuở đầu đời. Nay mẹ tôi đang sống. Trời tối mịt tôi mới về đến nhà. Mẹ tôi mừng rỡ:
- Mẹ biết con về, hôm qua mẹ đi họp người ta nói con được
tha, chỉ về trong nay mai. Ngày hôm nay mắt mẹ nháy nhiều.
Mẹ tôi vét thùng gạo, toan nấu cho tôi một chút cơm.
Nhưng tôi từ chối, tôi xin mẹ tôi đi thăm hàng xóm, những người đã gửi cho tôi
nải chuối, củ khoai hoặc tán đường trong những lần mẹ tôi đi thăm nuôi tôi
trong trại học tập cải tạo.
Tôi trình ngay giấy tờ ra trại cho công an phường. Người
công an nghiêm khắc nói với tôi:
- Anh được ra trại nhưng chưa phải là tốt đâu. Anh chưa
thể có quyền công dân, anh phải chịu sự thử thách của phường, chừng nào thật tốt
mới có quyền công dân. Từ ngày mai anh làm gì, đi đâu, gặp ai phải ghi vào một
cuốn sổ, cuối tuần phải trình cho công an duyệt xét. Không được từ chối bất cứ
điều gì phường yêu cầu.
Thế là tôi phải làm công việc ấy. Trước khi cuốn sổ báo
cáo được ký, tôi phải làm công việc quét phường, nhặt cỏ rác hay lên một luống
khoai. Chịu sự sai bảo của những “ông bà chủ”. Tôi chỉ không đến đỗi bị đánh đập
như những tên nô lệ da đen ở Mỹ thời mới lập quốc. Tôi là tên nô lệ chưa được
phóng thích. Điều đó gọi là“quản chế”, một người tù được tha mà vẫn bị coi là tội
phạm.
Hai mươi năm sau, tôi vẫn là người sống không có hộ khẩu,
không có chứng minh nhân dân, dù rằng tôi phải chạy chọt khắp nơi, qua các cơ
quan cửa quan cả chục lần. Tôi cư ngụ bất hợp pháp trong căn nhà tôi làm chủ.
Mãi sau tôi được cấp một tờ kiểm tra, một chứng minh thư
nhân dân tạm, có giá trị đến năm 1999. Không có giá trị gì hết ngoài sự kiểm
tra. Tôi không biết mình đã có quyền công dân chưa. Tôi vẫn được đi bầu cử, bỏ
phiếu. Điều ước mơ của tôi bấy nhiêu năm là được đi nước ngoài, sống tự do những
năm tháng còn lại của tuổi già. Tôi đã bị ngồi lại ở đây không biết đến bao giờ
ước mơ của tôi mới thành sự thật.
Những lần được gọi lên công an thành phố, phòng PA15 hỏi
ba điều bốn chuyện, tôi đều mang theo một giỏ xách, trong đó đựng quần đùi, áo
may ô, bàn chải đánh răng. Lúc nào tôi cũng sẵn sàng để đón nhận tình huống xấu
nhất có thể xảy ra cho tôi. Dù rằng tôi biết chắc tôi chẳng làm điều gì đến nỗi….
Giỗ Minh Đăng Khánh lần thứ ba, chúng tôi có đủ mặt. Có mặt
Duyên Anh, “người tù mới được tha”. Duyên Anh vẫn cái tính ngổ ngáo, lóc chóc,
ưa chọc ghẹo, ưa chửi bới người khác và ưa “nói giọng cha”. Có lẽ vì vậy mà suốt
những năm tù tội anh mang tiếng rất nhiều. Tôi không ở chung một trại với anh
nên không rõ. Tôi nghe toàn những lời đồn đãi, dĩ nhiên là không tốt cho Duyên
Anh. Anh ta làm “ăng ten” đã hại ai chưa, tôi không biết và những ai là nạn
nhân, tôi cũng chưa gặp. Tôi nghe rất nhiều những lời đồn kẻ này anh hùng, ca tụng
một tấc đến trời, kẻ kia xấu xa bị băm vằm đến bầy hầy như thịt xíu mại. Kẻ tốt
người xấu lẫn lộn. Tôi nghĩ đó là chuyện bình thường, ắt phải có thôi.
Sau bữa giỗ, Duyên Anh rủ tôi và họa sĩ Vị Ý đi chơi.
Chúng tôi lại ngồi nhậu với nhau ở chợ Thái Bình, phía trước nhà in Nguyễn Đình
Vượng ngày xưa. Anh hiện ở nhờ nhà bà Nguyễn Đình Vượng. Căn nhà của anh ở đường
Công Lý đã bán rồi, vợ con anh đã được bảo lãnh đi Pháp hết. Chỉ còn mình ở lại
Việt Nam.
Duyên Anh cho tôi xem những giấy tờ xuất cảnh hợp pháp:
- Nhưng “moa” không đi bằng mớ giấy tờ này đâu, “moa” phải
tự “chuồn” mới anh hùng.
- Phải có “cây cối”!
- Dĩ nhiên, cái nhà ở Công Lý moa bán được mấy chục cây,
dư sức chưa nào. “Toa” có đi không?
- Không có tiền!
- Moa cho toa một vé có đi không?
- Không!
- Lý do?
- Moa chờ một thằng con trai, vợ moa sắp đập bầu.
- Thì thôi vậy, đỡ tốn, ít khi moa tốt với ai lắm. Đừng hối
hận cũng đừng tiếc rẻ.
Buổi tối hôm đó, lần cuối cùng tôi gặp Duyên Anh. Sau này tôi nghe anh đã vượt biên thoát. Nhưng gặp nạn ở đảo, bị “kẻ thù” là những người anh em đập tơi tả, đến độ trại phải cho sống cách ly và anh được bảo lãnh định cư sớm ở Anh hay Pháp gì đó. Thời gian sau, tiếng tăm anh lại nổi dậy, nghe nói ngoài nghề viết văn ra anh còn sáng tác nhạc, cũng có thớ lắm. Năm 1990 tôi lại nghe anh bị nạn nữa. Anh bị kẻ lạ mặt đánh, khi anh từ Pháp qua Mỹ để phát hành một cuốn sách vào ngày 30-4. Không biết có phải vì ân oán giang hồ không? Kết quả là anh bị tê liệt và á khẩu một thời gian. Đầu năm 1997, năm con trâu, tôi nghe tin Duyên Anh đã chết. Dù muốn dù không, tôi ngậm ngùi nghĩ đến anh. Nhớ truyện ngắn đọc đến mủi lòng của anh, có tựa đề là “con sáo của em tôi” đăng trên Chỉ Đạo năm 1956. Rồi “Dưới dàn hoa thiên lý”. Những truyện ngắn, dài thật trong sáng cho tuổi ô mai. Với Duyên Anh tôi chỉ có những cảm nghĩ đó, loại truyện du côn du đãng, anh chị tôi không muốn có ý kiến.
Hồi tháng tư vừa qua (1997), nhà báo Hồng Dương từ Mỹ về
Việt Nam chơi. Trong câu chuyện nói về Duyên Anh, Hồng Dương khen:
- Thằng ấy có chí thật, nó bị liệt, tự tập viết lấy bằng
tay trái. Thế mà thành công. Nhiều thằng đã phải bỏ nghề, vậy mà nó đeo nghề đến
hơi thở cuối cùng.
Tôi xin thắp cho Duyên Anh Vũ Mộng Long một nén nhang.
Hai mươi hai năm sau tôi ngồi trên gác bút, tôi suy nghĩ và tự hỏi. Mình bắt đầu từ đâu? Dừng lại ở đâu? Công việc viết hồi ký này ví như một chiếc xe đứt thắng, không hãm lại được, nó chỉ dừng lại khi hết đà, hết nhiên liệu. Với con người tuổi già và cái chết. Hai thứ đó đã gần kề với tôi. Tôi cố gắng giữ vững tay lái để không rơi xuống vực thẳm. Không tan tành xác thân thành những mảnh phế liệu. Những tác phẩm của tôi, của bạn bè tôi từng bị thiêu đốt. Lá đại kỳ có móc lưỡi câu của giặc cờ đen từng chụp lên vò xé thi hành án cho những thứ tội danh mơ hồ. Điều đó đã xảy ra ngày đó tháng đó năm đó. Tượng đài nhà học giả Trương Vĩnh Ký, do tiền đóng góp của nhân dân lục tỉnh Nam kỳ bị kéo sập, trong một lý do căm thù vu vơ. Ông Trương Vĩnh Ký là sĩ phu miền Nam nói riêng, Việt Nam nói chung. Là học giả suốt một đời làm văn hóa và hy sinh cho văn hóa. Cái đó không thể gọi là tội được, không thể căm thù. Giáo sư triết học Nguyễn Văn Trung có ghi lại trong sách “Trương Vĩnh Ký nhà văn hóa”. Có ai quên quên đâu, dễ gì quên được?
- Khóc
Bạn
Dưới đây là một trích đoạn trong hồi ký của chúng tôi. *
…Huế, những ngày tháng 3 năm 1975. Căn cứ Giạ-Lê, Tổng Hành Dinh Sư-Đoàn 1 Bộ-Binh.
Tại đơn vị Tiểu-Đoàn 1 Quân-Y, bác-sĩ Bùi Hữu Út, tiểu đoàn trưởng đi họp ở Bộ
Tham Mưu Sư-Đoàn, tôi tạm thay thế để điều động đơn vị dù chưa chính thức bổ
nhiệm tiểu-đoàn-phó.
Điện thoại reo, hạ sĩ quan quân cảnh ở cổng Bộ Tư Lệnh báo là có một bác sĩ Thủy
Quân Lục Chiến muốn vào gặp tôi, chưa rõ là AI, nhưng nghe bác sĩ quân y, tôi
vui mừng mời vào. Trong khi chờ đợi, tôi thầm đoán có lẽ đây là vị bác sĩ TQLC
đã từng dẫn toán quân y của anh đến cùng làm việc với toán của tôi trong mấy cuộc
hành quân phối hợp Việt-Mỹ vào những năm 71, 72 tại 18th Surgery Hospital của
quân đội Hoa-Kỳ tại Ái-Tử Quảng-Trị. Đến khi gặp người bác sĩ trẻ và lạ, tôi
hơi bỡ ngỡ, bác sĩ Giang tự giới thiệu khi bắt tay tôi. Trong khi mời uống nước,
tôi tò mò hỏi Giang:
- Làm Sao Giang lại biết tôi?
-Tôi nghe một số đàn anh bên Nhảy Dù nói anh là tay đàn guitare Classique điêu
luyện và chơi cả Flamenco nữa, nên tôi tìm đến xin anh cho thưởng thức.
-Thế anh Giang thích bài nào? Tuy trong tình trạng chiến tranh nầy tôi vẫn rất
sẵn sàng làm vui lòng bạn mộ điệu.
-Tôi nghe bác sĩ Nguyễn Mạnh Tiêu nói anh chơi bản Romance hay lắm, tôi có nghe
Đỗ Đình Phương độc tấu guitare bài nầy qua radio, nhưng lại không có đoạn
introduction.
-Đúng vậy, tôi may mắn có đoạn introduction do Vincent Gomez soạn, bản in từ
Paris và ông at ghi đề bản nhạc là Jeux Interdits cùng với chữ “Romance
d’Amour” trong dấu ngoặc đơn.
-Thế chắc anh học trường nhạc từ lâu?
-Không, thật Ra tôi chẳng học trường nhạc nào cả, từ 11 tuổi, tôi tự học
guitare theo sách Caruly và Léo Laurant, gia đình tôi đều chơi nhạc.
Giang ngồi chăm chú, vừa nghe vừa theo dõi từng ngón tay của tôi, dứt bản đàn,
Giang còn yêu cầu tôi chơi lại đoạn introduction.
-Có dịp, tôi sẽ chép lại cho anh đoạn nhạc nầy, Giang cũng chơi guitare?
-Không, tôi không biết đàn, nhưng biết thưởng thức nhạc.
Trong câu chuyện khi hỏi về gia đình Giang cho biết anh còn mẹ và hai em ở
Sài-Gòn, Giang còn thổ lộ với tôi rằng anh rất mong được phép về thăm nhà dù
mình mới bổ dụng Ra đơn vị không bao lâu. Lần đầu gặp gỡ tôi đã cảm thấy mến
Giang lạ lùng, dù trong bộ quân phục rằn RI, Giang vẫn toát Ra một tính chất
nho nhã, hiền lành và lãng mạn. Giang và tôi lại cùng một cảnh ngộ chỉ khác là
vợ con tôi đang lánh nạn tại Đà-Nẵng xa vùng chiến tuyến đang ác liệt, người
yêu của Giang thì ở mãi tận Sàigòn.
-Và bây giờ, mình chơi bản nầy tặng cậu nhé, bản Letter à Elize (Fur Eliz) của
Beethoven, chắc Giang biết bài nầy?
-Vâng, vâng, xin anh! Tôi có nghe bản nầy nhưng với đàn Piano, và… tôi lại có kỹ
niệm đẹp qua bài nầy.
Rõ ràng Giang đang lắng hồn trong ý nhạc của Beethoven viết khi chờ đợi Elize,
cô học trò dương cầm mà ông yêu. Ngưng đàn, tôi khẽ hát: “Au dernier rayon du
soleil dort…”Nhạc đã dừng nhưng Giang vẫn còn ngồi im thả hồn về đâu, mắt anh
chớp chớp, tôi nghĩ là anh đang nhớ nhà, nhớ người yêu…Thật ra, lúc đó, bên
ngoài xa vẫn vang vọng tiếng hỏa tiển 122 ly của Việt-Cộng đang nả vào vòng đại
căn cứ Sư-Đoàn 1. Một lúc sau, Giang ngẩng lên nhìn tôi, thoáng ngượng ngùng,
anh kéo chiếc ghế đang ngồi để phá tan không khí I'm lặng đó, chính tôi cũng tự
trách mình đã để âm nhạc du lòng người bạn trẻ mềm yếu và buồn nhớ, dù chỉ là
nhất thời. Tôi lại cầm đàn và rãi hợp âm Mi trưởng thật dòn khởi đầu cho bản nhạc
Flamenco “Los Sitios Di Zarogoza” với thể điệu hành khúc hùng tráng, bản nhạc
dài 8 phút, chấm dứt thật mạnh và dứt khoát. Giang đứng phắt dậy, hai tay ghì
chặt bàn tay tôi:
-Anh Định! Phải thành thật mà nói là… tuyệt! Cảm ơn anh rất nhiều! Mong lần
khác đến thăm anh và sẽ được nghe anh đàn nữa, bây giờ tôi phải đi, phải Ra tận
Quảng-Trị.
-Vâng, khi khác vậy. Giang đi nhé! À, có dịp gặp bác sĩ Trương Thanh Trừng,
cũng TQLC, nhờ cậu nói là mình gởi lời thăm, Trừng là bạn học rất thân với
mình.
*Chiến cuộc ngày càng xấu đi cho QLVNCH, thật sự, có nhiều đơn vị uất ức vì
chưa được đối đầu với địch mà lệnh trên buộc rút lui để rồi hai tỉnh phía bắc
đèo hải-Vân gần như bị Việt-Cộng khống chế trong thời gian ngắn vào cuối tháng
3-1975. Đêm 25 tháng 3, đêm cuối cùng của Huế Tự-Do diễn ra ở bãi biển Thuận-An,
một đêm hỗn loạn cả quân và dân, và không ngờ đêm đó Giang cũng ở Thuận-An mà
tôi không được gặp.*…
Thời gian hơn 1 năm lao động khổ sai ở trại 1 Ái-Tử Quảng-Trị, tôi không biết
có Giang ở trại 3. Tổng trại tù Ái-Tử có 5 trại, trại 1 giam các sĩ quan từ cấp
đại-úy đến trung-tá, trại 2 cho cấp sĩ quan chuẩn-úy và thiếu-úy, trại 3 và trại
4 giam các sĩ quan cấp trung úy và trại 5 dành cho hạ-sĩ-quan, binh-sĩ, Địa-Phương
quân, Nghĩa quân cùng anh em Chiêu-Hồi (quân VC về với VNCH), mỗi tiểu trại
cách nhau chừng vài cây số đường đồi núi. Mỗi tiểu trại chứa trên 500 tù binh,
ban giám thị mỗi trại giam gồm chừng 30-50 bộ đội, tất cả đều trực thuộc Đoàn
76. Họ cũng tổ chức ban y-tế cho tù binh thuộc từng tiểu trại, nhưng chỉ chọn
các y tá sơ cấp hoặc nhân viên hành chánh quân y; còn tất cả bác sĩ và sĩ quan
trợ y đều bị đưa đi lao động khổ sai. Đặc biệt ở trại 3 có vài dược sĩ và bác
sĩ được đưa vào toán Đông-Y đi rừng hái lá, đào rễ, bới củ về làm thuốc; trong
số đó có dược sĩ Lê Bá Thuận và bác sĩ Vũ Đức Giang. Ban quản lý tổng trại giam
Ái-Tử với cái tên Đoàn 76 và trạm xá là 2 cơ sở cạnh tiểu trại 3, chỉ các nhau
10 phút đi bộ qua mấy ngọn đồi, vùng nầy gồm toàn những đồi tranh và lau lách.
Trạm xá Đoàn 76 gồm một số nhà tranh vách đất trên sườn đồi thoai thoải, phần lớn
trạm xá dành cho bệnh nhân bộ đội với khoảng 20 bộ đội đãm trách và kiêm việc
kiểm soát trạm xá nhỏ dành cho tù binh. Họ có một bác sĩ, vài y tá và một nửa
căn nhà làm kho thuốc. Trạm xá của tù binh chỉ gồm vỏn vẹn một nhà nhỏ với 4
giường cho bệnh nhân tù binh từ các tiểu trại đưa đến, nếu là bệnh nặng, có 3
tù binh trong đó chỉ có một người là y tá sơ cấp và hai người thuộc hành chánh
quân y được chọn coi sóc thuốc men và ăn ở cho bệnh nhân tù ngoài ra còn đảm
trách những việc trồng trọt, chăn nuôi và sai vặc cho bộ đội nữa.
Tháng 5 năm 1976, một hôm bị bệnh, tôi được sung vào toán “lao động nhẹ”, “nhẹ”
nghĩa là vượt 7 cây số đường núi đồi từ tiểu trại 1 đến trạm xá Đoàn 76 để cuốc
cỏ tranh xung quanh các nhà nơi đây. Sau giờ ăn trưa, được nghỉ ngơi nửa giờ,
tôi nằm dài trên đất dưới mài hiên một nhà nào đó để mong được hưởng hơi mát từ
đất, dưới ngọn nắng gay gắt, chói chang và gió Nam Lào hừng hực tôi thiếp đi
trong mệt mõi. Tôi được đánh thức giậy bằng mấy cái đá nhẹ vào đùi, bừng mắt thấy
một cán binh bộ đội sừng sững nhìn tôi.
-Anh là Định? Theo tôi vào làm việc!
Tôi bàng hoàng chẳng biết mình có làm điều gì sai phạm để phải bị “làm việc”, mọi
tù binh đều rất sợ chữ “làm việc” vì có nghĩa là bị thẩm vấn, tra hỏi về vấn đề
gì không tốt cho mình. Theo người cán binh bộ đội vào nhà, không khí bên trong
mát dịu làm tôi tỉnh táo, tôi thầm nghĩ:
-Mang thân phận tù là tận cùng rồi thì còn sợ cái quái gì nữa?
Một người bộ đội đứng tuổi với phong cách như là vị chỉ huy nhìn tôi không có vẻ
gì ác cảm, giọng nhẹ nhàng làm tôi khá bở ngỡ, ông ta hỏi tôi:
-Anh là bác sĩ bên đối tượng? Anh phẩu được?
Bộ đội Cộng sản dùng từ “đối tượng” để chỉ tù binh và từ “phẩu” nghĩa là giải
phẩu.Tôi gật đầu:
-Thưa, tôi là bác sĩ giải phẩu.
-Có một anh bị tai nạn lao động, cần anh vào xem.
Thế là với bộ áo quần tù lem luốc, tôi được hướng dẫn đi rửa tay. Một y tá bộ đội
giọng ra lệnh:
-Rửa tay thật kỹ vào! Không có bao tay (gloves) đâu.
Tôi đang rửa tay, anh y tá bộ đội quấn lên đầu tôi một mảnh vải thay thế mủ
trùm đầu, rồi dùng một chiếc khăn vuông gấp chéo, quàng quanh mặt tôi, gọi là
mask. Lúc đó trông tôi chắc là giống mấy tay cowboys trong phim Western. Một
gian nhà tranh vách đất nhỏ được gọi là phòng mỗ với bên trong được bọc kín bằng
một loại vải mùng, nền là những tấm ghi sắt sân bay ghép lại. Tôi đã giải quyết
cho một anh tù binh trẻ thuộc tiểu trại 2, tên Huấn, cấp bực chuẩn úy bị tai nạn
lao động do cuốc phải đầu đạn M72. Bác sĩ bộ đội và toán giải phẩu của ông ta định
cắt bỏ cánh tay trái của Huấn sau hơn 3 giờ không tìm được mạch máu bị cắt cũng
như mãnh đạn. Để chứng tỏ có nhân chứng xác nhận là họ đã tận tình cứu chữa
nhưng không cách gì khác hơn là phải hy sinh cánh tay người tù trẻ, họ hỏi ý kiến
anh Quý, một tù binh phục vụ trạm xá, anh ta bối rối không dám quả quyết một vấn
đề quan trọng như vậy và anh đã đề nghị họ gọi tôi. 20 phút sau khi giải quyết
xong trường hợp của Huấn, tôi còn phải mỗ thêm cho một anh tù binh khác cùng bị
tai nạn do quả M72 nổ, anh nầy bị mãnh đạn xuyên má bên trái, cắt ngang hai cái
răng, mọi việc tốt đẹp, từ đó họ giữ tôi ở lại trạm xá, đây là điểm y tế gọi là
cao nhất và là cuối cùng cho anh em bệnh nhân tù. Càng ngày, vùng khai hoang
càng nới rộng, số anh em tù bị đẩy đi lao động khổ sai càng gặp nhiều tai nạn;
phần lớn là do bom, mìn, đạn dược vung vãi khắp những nơi mà trước đây là vùng
giao tranh ác liệt. Với một số ít dụng cụ y khoa sản xuất tại Trung Quốc, điều
kiện thuốc men hạn chế, phòng ốc thiếu vệ sinh…, tôi phải giãi quyết mọi trường
hợp mỗ lớn y như là một bệnh viện. Trên nguyên tắc, trạm xá tù chỉ điều trị cho
tù binh mà thôi, nhưng khi dân chúng quanh vùng gặp những trường hợp cấp cứu,
phía bộ đội lại giao cho chúng tôi giải quyết, có người đã được chúng tôi mỗ nối
ruột non và tạo hậu môn nhân tạo - artificial anus. Ngay cả phía bệnh nhân bộ đội,
có nhiều người đã yêu cầu tù binh chúng tôi giải phẩu cho họ, để giữ an toàn,
chúng tôi đã tế nhị đòi hỏi họ viết tờ cam đoan với sự xác nhận từ bác sĩ bộ đội
của họ là sẽ không làm khó dễ toán y tế tù nếu xẫy ra những điều bất như ý hoặc
tai nạn khó lường trong giải phẩu. Tôi còn yêu cầu họ đóng một bàn mỗ theo bản
vẽ thiết kế của tôi, còn về thuốc men cho tù binh ở trạm xá cũng như các tiểu
trại, tôi cũng xin được bổ túc thêm, nhất là dành cho cấp cứu tại chỗ. Vì nhu cầu
y tế ngày càng tăng, tôi đã đề nghị bác sĩ bộ đội cho chúng tôi thêm nhân sự,
được chấp thuận, tôi viết danh sách gồm nhiều bác sĩ và sĩ quan trợ y ở khắp
các tiểu trại, và họ đã chọn những người từ tiểu trại 4 trong đó có BS Trương
Ngọc Hiền, thuộc TQLC và BS Nguyễn Văn Thông, Bộ Binh, cùng với 3 sĩ quan trợ y
là các anh Lê Như Thành, Nguyễn Văn Tường, Lê Văn Đàn; những sĩ quan trợ y nầy
trước đây là những trung đội trưởng trong đại đội quân y do tôi làm đại đội trưởng.
Bam giám thị trạm xá còn dựng một phòng bệnh khá vững chắc có sức chứa 40 bệnh
nhân tù và có cả phòng ăn kế bên, số anh em tù từ các tiểu trại bị bệnh khá nặng
đều được chuyển đến trạm xá chúng tôi. Một ngày trời mưa tầm tả và bắt đầu se lạnh
của tháng 10 năm 1976, tôi đang viết danh sách số thuốc yêu cầu cho bệnh nhân
tù thì liếp cửa bật mở, BS Giang bước vào, người anh ướt đẫm từ đầu đến chân,
anh vừa cười vừa rũ nước trên chiếc nón vải nặng trĩu.
-Hay quá! Có anh ở đây!
Tôi rất mừng gặp bạn, nhưng sợ phạm phải tội liên lạc với người khác trại nên
tôi vội bước ra ngoài nhìn qua lại xem có giám thị trạm xá thấy Giang vào đây
không, không có ai qua lại, tôi yên chí cầm túi vải ướt đẫm nước của Giang vào
nhà. Trong tất cả các trại giam thuộc Đoàn 76, trạm xá nầy là nơi độc nhất
không có hàng rào kẽm gai vây quanh, nhưng chẳng tù binh nào dám trốn trại, vì
khắp vùng đều nhan nhản bộ đội và dân quân tuần tra nghiêm nhặt. Đưa khăn cho
Giang lau mặt, tôi ái ngại nhìn bạn:
-Cậu đi đâu về mà ướt đẫm thế nầy?
-Em đi rừng đào củ Hà Thủ Ô, còn rộng thì giờ, em vào đây nghe anh đàn.
Tôi kéo bếp than nóng để cạnh bạn và đưa trà nóng cho Giang, Tôi luôn có trà
nóng nhờ bếp than dùng nấu syringues và kim chích. Sau khi hít một hơi thuốc
Lào dài, tôi cầm cây đàn guitare. Tù binh chúng tôi chống lại với cái lạnh buốt
tới xương của vùng rừng núi ẩm thấp của phía tây Quãng-Trị nầy bằng cách hút
thuốc lào một loại thuốc rẽ tiền nhất. Sau 30 tháng 4 1975, trong giấy trình diện
mà họ gọi là “đi học tập cải tạo” có phần bị chú ghi “trại viên nên mang theo dụng
cụ thể thao, âm nhạc…”, điều đó làm cho mọi người nghĩ rằng thời gian “học tập”
chắc sẽ chỉ vài ngày hoặc vài tuần. Sự thật thì không phải học tập mà là đi tù
và đơn vị thời gian không phải là ngày, tuần, tháng mà là năm hay chục năm. Biết
bạn thích những bản nhạc nào, tôi đàn ngay, Giang ngồi sưởi ấm vừa nhấm nháp
trà vừa nghe nhạc, sau khi chấm dứt bản nhạc Panpancuillo của Francisco
Tarréga, Giang ung dung đặt chén trà xuống bàn:
-Bản nầy nghe âm hưởng như nhạc Nhật Bản, phải không anh Định?
-Đúng vậy! Giang còn nhớ bản nhạc Tranonto không?
-Tiết tấu của bản đó hay thật, nhưng nghe buồn đến héo hắt, y như cái buồn của
kẻ lưu đầy, của người mất nước.
Nghe lời bình phẩm của Giang qua giọng Bắc nhẹ nhàng đầy truyền cảm của anh,
lòng tôi se thắt chợt nghĩ đến thân phận tù đày hiện tại của mình cũng như các
chiến hữu thuộc mọi binh chủng VNCH và kể cả toàn dân miền Nam đang sống trong
một nhà tù rộng lớn. Tình cảm giữa Giang và tôi ngày thêm mật thiết, chúng tôi
trở thành đôi tri kỷ; từ đó, mỗi lần soạn thêm bản nhạc nào hoặc có bài ca nào
mới sáng tác, tôi lại nhờ mấy bạn tù thân thiết nhắn Giang sang thưởng thức. Có
lần, sau khi đã cẩn thận xem xung quanh không có ai, tôi khẽ hát cho Giang nghe
đoạn nhạc mở đầu bài ca đang sáng tác:
“Huế ơi! Huế ơi! Em đã tắt nụ cười, Dưới cờ đỏ máu tươi, Xơ xác thân hao gầy,
đói cơm xót xa từng ngày..”
Giang gật gù thích chí, rồi trang nghiêm xuống giọng:
-Nầy anh Định! Anh đừng viết lời ca nầy ra trên giấy nhé!
Tôi thầm cảm ơn Giang đã lo lắng cho tôi, chúng tôi ngầm hiểu rằng nếu giám thị
trại giam đọc được lời bài nhạc nầy, họ sẽ xữ tôi với nhiều tội danh, thế là
tôi đã viết nhạc ra giấy còn lời thì ghi khắc trong trí. Một đôi lần Giang rủ
Dược sĩ Lê Bá Thuận cùng sang thăm tôi, tôi cố tránh không đàn những bản nhạc
quá buồn gợi Giang buồn nhớ người thân. Trong hoàn cảnh tù đầy buồn tủi, uất hận,
vợ con tôi thường xuyên bới xách thức ăn, thuốc men, nhất là với tình yêu chồng,
thương cha của vợ con tôi đã là một hỗ trợ lớn lao cho tinh thần tôi được thoa
dịu, người thêm sức sống, lại thêm người bạn tri kỷ về âm nhạc, thật là một an ủi
lớn cho tôi.
Thế rồi, năm 76 qua đi từ hồi nào, xuân 77 đến, anh em tù binh náo nức về cái Tết
Đinh Tỵ sắp đến, mọi tù binh bàn tán xôn xao vì cứ mỗi dịp Tết Nguyên Đán, lại
có một số người được phóng thích trước Tết. Anh em tù binh truyền miệng, thông
báo cho nhau biết họ tên của những người khắp các tiểu trại giam được về với
gia đình, trạm xá có BS Hiền và BS Thông cùng được nhận giấy tha, trại 1 cũng
có hai bác sĩ được ra khỏi trại đó là BS Bùi Hữu Út, thiếu tá và BS Vĩnh Tráng,
đại úy. Ban giám thị mỗi tiểu trại rất rõ về sự xôn xao trong số tù binh còn lại,
họ sợ bất cứ những bàn tán, bình luận, truyền miệng nhau trong đám tù binh, từ
đó có thể dẫn tới những bất mãn rồi đi đến chống đối, mà họ gọi là “phản động”.
Cá nhân uất ức có thể tự giãi quyết cho mình bằng cách trốn tù hoặc tự sát. Những
sự việc như vậy sẽ gây tiếng vang khắp các tiểu trại và lan ra đến dân chúng, bất
lợi cho họ; điển hình là trường hợp anh Q., một thiếu úy trẻ đã lớn tiếng chưởi
bới, đả đảo Cộng Sản. Họ đã dàn cảnh để anh Q. đi đốn củi trong rừng sâu rồi bắn
chết anh rồi phao tin là Q. trốn trại và bị dân quân địa phương bắn chết. Mấy
ngày sau, dân chúng đi rừng phát giác xác chết của anh Q. với áo quần tù binh,
họ mang về trao cho trại, thú rừng đã xâu xé gần hết cơ thể của người tù binh xấu
số. Họ muốn dằn mặt, đe dọa tù binh bằng phương cách dã man đó, mặt khác, họ lại
xoa dịu tù nhân bằng cách tổ chức những buổi sinh hoạt vui chơi, ca hát, ăn uống…
hoặc bày ra những lớp học chính trị, buộc tù binh phải phát biểu, phê bình kiểm
điểm bản thân và chiến hữu. Về sau, dược sĩ Lê Bá Thuận kể lại chi tiết về những
ngày gần cuối đời của BS Giang sau đợt phóng thích tù binh nhân dịp Tết. Giang
còn ở lại trong tù anh chán chường thất vọng đến rũ rượi.
Chiều 30 Tết, trong đội của Giang, mọi người đang ngồi gom lại trong một căn để
sinh hoạt gần cuối lán, BS Giang cáo bệnh không ăn, anh nằm trùm chăn im lặng.
Bạn bè vẫn nghĩ rằng Giang bệnh, để yên cho anh ngủ, khoảng một giờ sau, mọi
người nghe Giang vùng mạnh trong chăn rồi ự, ự lên mấy tiếng. Dược sĩ Thuận,
người vẫn nằm cạnh Giang chợt nghĩ có điều gì bất ổn cho Giang, anh vụt đứng giậy,
chạy lại giật tấm chăn trên người bạn, mọi người cùng xúm lại, toàn thân Giang
run lên, tay chân co quắp rồi từ từ duỗi ra bất động. Thuận lay mạnh vai bạn:
-Giang! Giang! Cậu làm sao vậy?
Im lặng hoàn toàn, Thuận hốt hoảng:
- Ái! Ái ơi! Cậu xem Giang sao vậy nầy!
Nguyễn Đình Ái, Y sĩ trung úy trưng tập, cùng đơn vị với tôi. Ái giật chiếc ống
nghe trên đầu nằm của Thắng, y tá trại 3, vừa nghe tim vừa tìm mạch trên cườm
tay Giang. Không còn nhịp tim mạch.Thường ngày Ái rất nhỏ nhẹ, ăn nói từ tốn,
lúc đó anh thét lớn:
-Adrénaline ngay!
Trong khi chờ đợi y tá sửa soạn thuốc, BS Ái bảo DS Thuận xoa bóp lồng ngực
Giang còn mình thì dùng phương pháp bouche à bouche (mouth by mouth) mong cứu sống
bạn. BS Ái chích Adrénaline trực tiếp vào cơ tim Giang và cùng DS Thuận tiếp tục
làm cấp cứu hồi sinh, dù biết rằng nếu cứu được chỉ sẽ xẩy ra trong vài phút,
nhưng BS Ái và DS Thuận vẫn cố cứu bạn suốt cả giờ. Vô vọng, hai người quỳ gối
bên xác bạn, BS Ái gục đầu giữa đôi vai, tay buông xuôi, rã rời, DS Thuận thì
khóc như chưa bao giờ được khóc, bạn tù trong đội sững sờ, đứng im như những
pho tượng. Một cảnh tang tóc thảm sầu. Gần 6 giờ chiều, trời đã nhá nhem tối,
bên phía trạm xá Đoàn 76, cách trại 3 chỉ một ngọn đồi, tôi chẳng biết chuyện
gì cho tới khi BS Phan Xuân Tín, trưởng trạm xá bộ đội hấp tấp tìm tôi.;-Định,
theo tao qua trại 3 có việc gấp! Mang theo túi cấp tứu!
Trên đường đi, người bác sĩ bộ đội vắn tắt với tôi về sự việc một trại viên vừa
chết, dường như là tự tử, vừa thấy tôi, DS Thuận nước mắt ràn rụa, chụp lấy tay
tôi, giọng lắp bắp:
-Anh Định! Giang đó…Vũ Đức Giang…chết rồi!
Như tiếng sét đánh ngang tai, tôi bổng thấy đầu óc thoạt trống rỗng, sửng sốt,
rồi bao nhiêu hình ảnh Giang dồn dập chen chồng ập tới. Tôi theo chân DS Thuận
đi về phía Giang, đứng yên nhìn người bạn trẻ im lìm trong chăn phủ kín. Cả lán
im lặng một thứ tịch mịch đến rùng rợn, tôi cố trấn tỉnh đảo mắt xung quanh tìm
BS Ái, rồi đến bên anh dọ hỏi, Ái lắc đầu thiểu não. Ông Tín dục:
-Anh Định! Cố thử xem có làm được gì hơn không!
Tôi tin tài của BS Ái, biết chẳng còn gì cứu vãn được nữa, nhưng vẫn đến ngồi
bên Giang, lật chăn để nhìn bạn lần cuối. Tôi quan sát thấy đồng tử của người bạn
xấu số đã hoàn toàn nở rộng. Thật hết rồi!Tôi ghé sát miệng Giang và ngửi mùi
hăng hắc đặc biệt ở những người tự tử bằng Chloroquine. Chống tay đứng dậy, tôi
cảm thấy mình yếu xuội hẵn đi. Tôi hỏi anh y tá của trại 3, anh nói nhỏ bên tai
tôi:
- Mất đến mấy chục viên CP (Chloroquine-Primaquine).
Sau đó anh em trong lán mỗi người một tay lo phần cuối cùng cho người bạn tù,
tôi đến xin BS Tín để được ở lại với Giang một lúc, ông ta gật đầu rồi bỏ ra
ngoài. Nhà kế bên là nơi dành cho toán thợ rèn, vào dịp Tết nên lúc đó không ai
làm việc, chúng tôi vào chung sức dọn dẹp đồ đạc để có một khoảng trống cho chiếc
quan tài vừa đóng vội. Các bạn tù thân nhất của Giang và tôi mang xác anh ấy
sang để cạnh quan tài, hầu hết anh em trong lán đều còn trẻ, chưa biết thủ tục
liệm xác. Tôi nhờ một số anh nấu một nồi nước ấm rồi tắm rửa cho Giang, đang
lau khô thân thể bạn, anh đội trưởng của lán mang lại đưa cho tôi một bộ quần
áo tù mới tinh, anh nói:
-Ban giám thị vừa đem xuống cho anh Giang.
Tôi tần ngần, một ý nghĩ thoáng vụt qua, tôi đứng dậy kéo DS Thuận ra xa mọi
người:
-Cậu tìm trong hành lý của Giang có bộ đồ trận nào không, mình nhớ có lần Giang
qua mình chơi với bộ đồ trận.
Thuận vội vả đi và trở lại trao cho tôi một bộ áo quần bộ binh VNCH của Giang với
cả đôi vớ lính, Thuận hiểu ý tôi là không muốn Giang đã chết mà còn mang bất cứ
cái gì thuộc về nhà tù theo với anh. Vừa mặc cho Giang, tôi thầm nghĩ như đang
nói với bạn: “Nếu có bộ đồ TQLC mặc cho cậu thì hay hơn, thôi đành vậy nhá! Còn
lá cờ vàng ba sọc đỏ thì…bây giờ thật khó quá… Dù thế nào, cậu vẫn mãi mãi
trong lòng các bạn và chiến hữu” Thật may mắn cho tôi, vừa đặt Giang vào quan
tài thì BS Tín trở lại gọi tôi về lại trạm xá. Tôi còn dặn DS Thuận cố gắng có
một bát cơm với một đôi đũa cắm lên cơm để cúng Giang, không có nhang và đèn cầy,
nhưng bạn hữu trong lán mang đèn dầu tự tạo thắp xung quanh quan tài Giang sáng
rực. Đứng trước quan tài chưa đậy nắp, nhìn người bạn trẻ tri kỷ vừa là đồng
nghiệp lần cuối cùng, tôi chắp tay ngang ngực rồi vái Giang hai cái, nhưng
trong trí tôi vẫn nghĩ mình đang chào theo quân kỷ đối với một chiến hữu vừa nằm
xuống. Ra đến bên ngoài tôi ngõ ý với BS Tín nói với ban giám thị cho anh em
trong đội thay phiên nhau ngồi với Giang suốt đêm. Ông Tín có vẻ xúc động và hứa
sẽ nói lại với ban giám thị trại 3 và ông đã giữ lời. Về sau, trong một nhà vệ
sinh, tôi tình cờ đọc được tờ viết nháp “Bản Kiểm Điểm” của BS Tín gởi chính trị
viên Đoàn 76, tên Hỷ, là bạn học cũ của ông Tín. Trong bản “Tự Kiểm” ông Tín nhận
khuyết điểm vì đã cho tôi ở lại trại 3 khá lâu, đủ thì giờ để sắp xếp một buổi
tẩm liệm mà họ gọi là trọng thể và vô tình tạo một sự tổ chức có quy củ trong
hàng ngủ “Quân Đội Sài-Gòn” ngay trong trại tù, đó là điều họ rất lo sợ. Tờ mờ
sáng mồng một Tết Đinh Tỵ, giờ đưa đám BS Vũ Đức Giang. Ban quản lý trại giam
chọn một số ít tù binh không cùng một đội với Giang gánh quan tài anh ra khỏi
trại. Nghĩa địa là một đồi cao với lau lách và cỏ tranh vây quanh; ở đó đã có sẵn
hai nấm mồ, một là của trung úy V. thuộc trại 3, anh nầy đã bị giám thị tù đánh
chết và phao tin là V. thắt cổ tự tử trong hầm biệt giam; mộ thứ nhì là của đại
úy Đ.R. thuộc trại 1, chết vì một tai nạn do chính anh gây nên. Trong 3 ngôi mộ,
chỉ có ngôi của Giang được bạn tù trong toán thợ rèn làm một bia mộ bằng một tấm
kẽm đục thủng lỗ thành hàng chữ với họ, tên cũng như ngày tạ thế của BS Giang.
Mấy tháng sau, một buổi chiều đầu Thu, ban quản lý trạm xá gọi tôi hướng dẫn
thân nhân của BS Giang từ Sàigòn ra thăm mộ. Họ căn dặn tôi không được tiết lộ
mọi tin tức về cái chết của Giang. Một người bộ đội quản lý cầm súng đi kèm
tôi. Sau khi chỉ ngôi mộ của Giang, người bộ đội ra dấu bảo tôi đứng xa hai người
phụ nữ, tôi tần ngần một lúc rồi đến chào mẹ và người yêu của Giang xong bước về
hướng trạm xá, đứng ẩn trong đám cỏ tranh cao quá đầu người. Cả hai người phụ nữ
đều gầy, mẹ của Giang tóc đã xám bạc cả đầu với chiếc khăn nhung đen vấn theo lối
đặc biệt của đàn bà miền Bắc, đôi vai khẳng khiu trong bộ áo quần màu trắng ngà
lấm tấm bụi đất đỏ; đôi mắt đờ đẫn mờ đục trong khuôn mặt khắc khổ hằn rõ nét đớn
đau vô bờ bến của người mẹ mất đứa con trai tài danh và hiền lành. Cô gái hãy
còn trẻ lắm, đôi mắt đỏ hoe, nước mắt nhạt nhòa trên má, chảy dài xuống cằm rồi
lã chã xuống chiếc áo dài trắng, đôi cánh tay nhỏ quàng qua quai chiếc nón lá
Huế, hai bàn tay siết vào nhau cố ghì lại những cơn nấc rung cả người. Nắng chiều
gần tắt, từng đám hoa tranh trắng nuốc hiện rõ trên nền trời pha sắc tím hồng
phất phơ trong gió, khói nhang lam nhạt là đà bay vờn quanh hai người phụ nữ
bên nấm mồ bác sĩ Giang uất nghẹn dâng tràn. Đôi bàn tay gầy gò của mẹ Giang lần
mò trên đất sõi đỏ như đang vuốt ve thân thể của đứa con trai yêu dấu. Vị hôn
thê của Giang tì cằm trên hai gối bó chặt trong vòng tay, nhìn chòng chọc nấm mồ
với gió chiều vun vút qua hàng chữ đục thủng trên tấm bia bằng nhôm. Trời đã
ngã sang màu xám, bó nhang trên mộ đã tắt ngấm từ lâu, hai người phụ nữ rã rời
chống tay đứng dậy, họ trầm ngâm một lúc trước mộ của Giang rồi chậm rãi quay
lưng, ra đến khoảng đường đất đỏ, hai người còn mấy lần quay lại nhìn lại chốn
đau thương vô cùng ấy. Người bộ đội dẫn đường cho hai người ra lối cũ về trục lộ
chính, tôi còn đứng lại bồi hồi nhìn quang cảnh đồi tranh với ba nấm mồ, riêng
trên mộ của Giang, cô gái còn để lại chiếc nón lá nằm nghiêng với chiếc khăn
tay trắng đẫm nước mắt cột chéo vào giãi nón màu xanh lơ.
-Sao trên đời nầy còn có cảnh bi thương đến như thế?!
Đó là chứng tích buồn đã gây xúc động trong lòng mọi người qua lại chốn nầy,
riêng tôi, cảnh chiếc nón lá của vị hôn thê đặt trên mộ người yêu còn gây ấn tượng
mạnh hơn cả cảnh bi hùng với chiếc súng gắn lưỡi lê cắm lên vùng gió cát, treo
đong đưa chiếc nón sắt đã hoen rĩ từ lâu theo cát bụi và thời gian của người
lính đã giã từ vũ khí.
Hoàng Thế Định
Đăng nhận xét